ملاحظات هندسي و پرتوسنجي براي آشكارسازي و مستند نگاري كاروانسراها

شناسايي و مستند نگاري آثار باستاني در كشور ايران برخلاف كشورهاي پيشرفته جهان از ساليان گذشته به شكل سنتي انجام‌شده كه اين امر سبب پايين آمدن سرعت كار و بالا رفتن هزينه‌هاي اقتصادي و همچنين خطاي محاسباتي شده است. اما باروي كار آمدن تصاوير ماهواره‌اي تحقيقات بر روي شناسايي آثار باستاني با استفاده از اين تصاوير و همچنين عكس‌هاي هوايي و زميني و ادغام آن‌ها آغازشده كه رونق اين تحقيقات مي‌تواند زمينه‌ساز صرفه‌جويي در زمان، هزينه و نيروي كار شود و از سويي ميزان اطمينان اين روش نيز نسبت به روش دستي بالاتر است كه استفاده از اين فناوري در كشور ايران كه داراي پتانسيل بالا درزمينه ميراث فرهنگي و آثار باستاني بوده، مي‌تواند منجر به تحول بالايي در اين حوزه شود. هر يك از مناطق داراي آثار باستاني در دل خود يكسري ويژگي‌هاي پرتوسنجي و هندسي پنهان كرده‌اند كه با استفاده از اين ويژگي‌هاي خاص مي‌توان مناطق مشكوك به وجود آثار باستاني را شناسايي كرد. وجود تعداد زيادي كاروانسراي باستاني در كشور ايران، آشكارسازي و مستند نگاري اين نوع از آثار را ضروري مي‌كند كه براي دستيابي به اين هدف و با استفاده از فناوري سنجش‌ازدور و بهره‌گيري از تصاوير هوايي، ماهواره‌اي و همچنين عمليات پردازشي بايد ويژگي‌هاي پرتوسنجي و هندسي كاروانسراها بررسي شوند. در اين مقاله بامطالعه و بررسي انواع كاروانسراهاي كهن ايراني و بررسي ويژگي‌هاي معماري و همچنين اجزايي آن‌ها متناسب با اقليم، دوره زماني و همچنين موقعيت مكاني سعي در استخراج ويژگي‌هاي هندسي و پرتوسنجي متناسب و منحصربه‌فرد با كاروانسراها شده است، سپس ويژگي‌هايي كه از طريق فناوري سنجش‌ازدور قابل‌استخراج هستند، به تفكيك بيان‌شده است. مزيت ويژگي‌هاي استخراج‌شده، منحصربه‌فرد بودن آن‌ها براي مطالعه موردي كاروانسرا و قابليت استخراج آن‌ها از طريق تصاوير ماهواره‌اي و الگوريتم‌هاي پردازشي است. استفاده از تصاويري باقدرت تفكيك مكاني و طيفي بالا در اين راستا مي‌تواند بسيار كارساز باشد اما به توجه به محدوديت‌ها در دسترسي به اين داده‌ها، داده‌هاي موردنياز شامل تصاوير ماهواره‌اي باقدرت تفكيك مكاني متوسط و پايين و همچنين عكس‌هاي هوايي همراه با ادغام آن‌ها پيشنهادشده است. به‌كارگيري الگوريتم‌هاي استخراج لبه و شاخص‌هاي گياهي و همچنين شاخص‌هاي مربوط به عناصر مختلف خاك در ادامه مي‌تواند در اين راستا كارساز باشد كه روش تشخيص شكل به‌صورت اتوماتيك و الگوريتم‌هاي تناظر يابي درنهايت مي‌تواند سبب استخراج آثار باستاني شود.