بررسي تطبيقي حق انتفاع در فقه و حقوق ايران

حق انتفاع زير مجموعه مبحث مالكيت است. انتفاع در لغت به معني سود بردن، نفع كردن، سود گرفتن، آمده است و انتفاع گرفتن نيز سود بردن و بهره بردن معني شده است. در اصطلاح حقوقي انتفاع چنين تعريف شده است كه حقي است كه به موجب آن شخص از مال ديگران يا مال بدون مالك، مي تواند استفاده كند. حق انتفاع به 6قسم، تقسيم مي شود: عمري، رقبي، سكني و حبس مطلق، وقف. حق انتفاع چون اصولا از تجزيه حق مالكيت بوجود مي آيد، بدين معني كه مالك پاره اي از حقوق را كه لازمه مالكيت است به منتفع واگذار مي نمايد. بنابراين، براي برقراري آن بايد، قراردادي بين مالك و منتفع متعقد گردد كه در آن رعايت شرايط اساسي صحت عقد، لازم است. اموالي كه با اولين استفاده نابود مي شوند، مانند خوراكيها و آشاميدنيها، نمي توانند موضوع حق انتفاع باشد بلكه مال موضوع حق انتفاع مالي باشد كه استفاده از آن با بقاء عين ممكن باشد يعني موضوع آن شيء مادي باشد ولي در حقوق مصر، حق انتفاع علاوه بر اينكه مي تواند بر اشياء غير قابل استهلاك واقع شود بر اشياء غيرمادي نيز ممكن است. دارنده حق انتفاع (منتفع) بايد در حين عقد موجود باشد ولي ممكن است حق انتفاع تبعاً براي كساني هم كه در حين عقد بوجود نيامده اند برقرار شود. منتفع مي تواند حق خود را به غير واگذار كند چرا كه حق انتفاع يك حق مالي است و انتفاع آن مانند ساير حقوق مالي ممكن مي باشد مگر اينكه از قرارداد يا عرف يا عادت قيد مباشرت منتفع در انتفاع استنباط گردد، يعني معلوم شود كه منتفع شخصا بايد از موضوع حق انتفاع برخوردار شود و حق واگذاري به غير را ندارد. مالك مي تواند در مال خود هر گونه تصرفقي كه معارض حق انتفاع نباشد، بنمايد. مطابق مواد قانون مدني در بحث حق انتفاع، در مواردي حق انتفاع زائل مي گردد: در صورت انقضاء مدت؛ در صورت تلف شدن مالي كه موضوع انتفاع است؛ در صورتي كه حق انتفاع براي اشخاصي كه در حين عقد هنوز بوجود نيامده اند به تبع موجود برقرار شود و آنها اصلا بوجود نيايند؛ درصورتي كه حق انتفاع به مدت عمر شخصي برقرار شده باشد و اين شخص فوت نمايد؛ در صورت رجوع مالك در عقد حبس مطلق. اسباب ديگر زوال حق، عمومي هستند و مختص حق انتفاع نمي باشند در حقوق مصر نيز از انقضاء مدت، مرگ منتفع، تلف شيء مرور زمان، واگذاري حق و اتحاد ذمه بعنوان اسباب زوال و انتهاي حق انتفاع مي توان نام برد.