نظريّۀ سلطنت، پاسخ شهيد صدر به شبهۀ جبر

مسئلۀ جبر يكي از مسائل پيچيدۀ فلسفي و كلامي است كه انديشمندان براي حل آن، پاسخ هاي مختلفي ارائه كرده اند. يكي از پاسخ هاي دقيق و از جهتي منحصر به فرد، متعلق به شهيد صدر است. او سعي كرده با تفكيك سوالِ فاعل كيست؟ از سوال آيا فاعل مختار است؟ ، از خلط جنبۀ كلامي با جنبۀ فلسفي جلوگيري كند. از نگاه شهيد صدر سوال اصلي، كه پاسخ به آن ريشۀ جبر را مي خشكاند، سوال دوم است. منشاء اين سوال به قاعدۀ فلسفيِ الشَيءُ ما لَم يَجِب لَم يُوجَد برميگردد. بنابر اين قاعده، افعال انسان وقتي محقق مي شوند كه وجوب و ضرورت يابند. حال چگونه انسان مختار باشد در حاليكه فعل او ضرورتِ وجود دارد؟ شهيد صدر با رد پاسخ هاي پيشينيان، راه حل را در تخصيص اين قاعدۀ عقلي دنبال كرده و با طرح نظريۀ سلطنت در باب مواد قضايا، صورت صحيح قاعده را الشَيءُ لا يُوجَدُ اِلّا بِالوُجُوبِ أو السَلطَنَه مي داند. در نوشتار حاضر ضمن تبيين نظريۀ سلطنت و پاسخِ او به مسئلۀ جبر، به اشكالات وارد بر آن نيز پاسخ داده شده است.