ديروز و امروز فارسي و ادب فارسي (در مقايسه با زبان هايي كه در تعامل با آنها قرار دارد)

جامعه زباني در بزنگاه تحولات عميق اجتماعي ، سياسي و ايدئولوژيك تغييرات زيادي مي پذيرد. همسو و همزمان نبودن تغييرات باعث مي شود در تعامل زباني و ادبي و حتي انديشگاني دچار سوء تفاهم شويم. آنچه در ادبيات، نقد ادبي و سبك شناسي زبان و ادب فارسي امروز تأثير مي گذارد طبعا سخنان علمي برآمده از تمدن غربي با زبانهاي انگليسي و فرانسه و آلماني است .از سوي ديگر همسايه ها و هم دينان فارسي زبانها هم از تفكرات و عواطف خود بر اين زبان اثار زيادي برجا مي گذارند. تاريخ تحولات زبانهاي اروپايي و امريكايي با تاريخ تحول زبان فارسي همسو نيست. شايد اين امر بديهي جلوه كند ولي نكته مهم اين است كه حتي همسايه ها و هم دين هاي ايرانيان نيز از تحولاتي برخوردارند كه زبان فارسي را در عرصه تحولات مي توان تنها و منحصر به فرد دانست. قرن هاي 15 تا 18 را مي توان سالها و دوره هايي تلقي كرد كه در اكثر زبانهاي جهان تغييرات بزرگي اتفاق افتاده است و از كشورهاي اروپايي يا روسيه تا كشورهاي همسايه از عربي گرفته تا هندي و اردو همگي در معرض اين تحولات دگرگون شده اند. ورود مغول به ايران ، طي دوره ايلخاني و سپس ورود به دوران صفوي تاريخ زبان و ادب فارسي را از همه اين كشورها مجزا مي كند. عليرغم حركتهاي اجتماعي خروج از تسلط كليسا و تسلط زبان لاتين و حتي بركنار گذاشتن سنت هاي زبان يوناني و گرايش به زبان هاي قومي و محلي و رسميت بخشيدن به گرايش هاي هنري و علمي زبان كه باعث مي شود دوراني از بلوغي خاص در اروپا ببينيم ، زبان فارسي به سوي استقرار قدرت خود در نواحي گسترده تري حركت مي كند. كمتر زباني است كه گويشوران امروزي آن بتوانند كتابهاي ادبي و حتي غير ادبي 1000 و بلكه هزار و چهار صد سال قبل خود را بخوانند. عجيب است كه زبان احساس جوانان يك جامعه مانند آنچه در ايران امروز درمورد سعدي مي بينيم بتواند با زبان شعر شاعري مربوط به 700 سال پيش آميخته گردد. اين ارتباط و سير بي دگرگوني بنيادين زبان و ادب فارسي با آثار ادبي پيشين خود ويژگي هاي خاصي را ايجاد مي كند و مشكلاتي را در فهم مكاتب فكري و اصطلاحات اجتماعي و ادبي ملل مختلف پيش مي اورد. از قبيل آن كه ما در درك مفاهيمي چون مدرنيته، ساختار كلاسيك و بحث هاي سنتگرايي چندان قابل مقايسه مستقيم با حتي همسايه هاي خود نيستيم... ما در اين تحقيق از روش جامعه شناسي زبان بهره مي بريم و از محدوده زبان به عرصه ادبيات و مضامين و مفاهيم مطرح در اثار ادبي عدول خواهيم كرد. براي محدود كردن حوزه پژوهش در اين مقاله به اشتراكات و تفاوت هاي زباني و ادبي فارسي با چند زبان اروپايي و چند زبان همسايه اكتفا خواهد شد.