عوامل كالبدي مؤثر بر دلبستگي و حس تعلق ساكنان در محلات مسكوني (نمونه موردي: محله ي فاطمي تهران)

Physical Factors Influencing on Place Attachment and Sense of Place in Residential Neighborhoods (Case Study: Fatemi Neighborhood,Tehran)

محلات مسكوني به صورت بالقوه داراي ظرفيت هاي تعاملي و ارتباطي ساكنين با يكديگر هستند. امروزه شهر تهران با رشد فزايندة جمعيت، رو به ساخت و ساز بي قاعده گذاشته كه تهديدي بر بسياري از عوامل نظير از بين رفتن حس تعلق است. هدف مقالة حاضر، يافتن مهم ترين عوامل كالبدي در ارتقاي حس تعلق به محلة مسكوني است. به منظور سنجش معيارهاي به دست آمده، يكي از محله هاي تهران (محله فاطمي) به عنوان موردپژوهي انتخاب شده است. مرحلة جمع آوري داده ها به روش مطالعات اسنادي، تحليل محتوا و در ادامه، پيمايش و تكميل پرسشنامه به همراهي ساكنان انجام شد. پس از كدگذاري مؤلفه هاي مؤثر بر حس تعلق در مرحلة تحليل محتوا، اين مؤلفه ها در دسته هاي كلي «كالبدي، اجتماعي، معنايي، كيفيت محيطي، عملكردي، فرهنگي، فردي، زمان و اقتصاد»، قرار گرفتند. سپس پژوهش در دستة كالبدي متمركز شد و پرسشنامه اي نيمه ساختاريافته دربارة سنجش مؤلفه هاي كالبدي مؤثر بر ارتقاي حس تعلق در اختيار ساكنين محلة منتخب قرار گرفت. در نهايت به منظور يافتن اولويت مؤلفه ها در دستة كالبدي، وزن دهي به آن ها بر اساس ارزش گذاري طيف ليكرت انجام گرفت. يافته ها نشان داد: 1. بهره گيري از مصالح طبيعي در جداره ها و كف، 2. استفاده از هندسة متمركز، 3. رعايت تناسبات انساني بين عرض معبر با ارتفاع جداره، 4. حفظ عناصر هويت بخش، 5. وجود فضاي سبز و حضور آب در بافت محله، 6. امكان استفاده از پياده رو براي فرد سالمند يا ناتوان جسمي (همه شمولي) و 7. طراحي مكان هايي عاري از خودرو براي كودكان و نوجوانان مي تواند در ارتقاي حس تعلق در محله ي مسكوني مؤثر باشد.

Residential neighborhoods are areas of potential social interaction with the residents. Nowadays, the city of Tehran has faced an unordered urbanization process and a fast-growing population, which intensifies problems such as the loss of sense of place. The purpose of this article is to find the most important physical factors influencing the sense of place and belonging to the residential neighborhood. Our study aimed to investigate the impact of environmental criteria on residents’ sense of place in one of the neighborhoods of Tehran (Fatemi neighborhood). The data gathering was done by documentary study, content analysis, survey and completion of the questionnaire by the residents. In the content analysis stage of the research, we obtained the parameters that affect the sense of belonging from the text data by using an open coding. The components are categorized as physical, social, semantic, environmental quality, functional, cultural, individual, time and economics. Then, the research was more focused on the physical aspects and a semi-structured questionnaire on physical components influencing the sense of belonging was administered by the inhabitants of the selected neighborhood. Therefore, in order to determine the priority of the components of the physical environment, weighting the factors based on the relative importance assigned to them. The findings showed that utilization of natural materials in the walls and floors, using centralized geometry, the street width proportionate to building height, preserving the identity elements, the presence of green space and water bodies in the neighborhood, suitability of walking for the elderly or disabled (inclusive design), and creating car-free spaces for children and adolescents can contribute to the sense of place in the residential neighborhoods.