بررسي پيكره‌بنياد جوك فارسي از منظر تحليل انتقادي گفتمان

A Corpus-based Investigation of Persian Jokes from the Perspective of Critical Discourse Analysis

مواجهۀ انتقادي با پديده‌ها، آنها را از كلّيت اجتماعيِ تحقق بخش‌شان منتزع نمي‌سازد. اين پژوهش نيز، با وفاداري به بصيرت‌هاي تفكر انتقادي، جوك فارسي را در بستر نظم اجتماعي برسازندۀ آن مطالعه مي‌كند. اين پژوهش با پذيرفتن ايدۀ ديويس (1990) جوك خصومت‌آميز را نه «اجراي تهاجم و تخاصم» كه «بازي با آن» مي‌داند. از اين رو، صِرف خنده‌زاييِ مبتني بر ظاهر خصومت‌آميز ملاك قدرت‌محورانه‌بودن جوك‌ها تلقي نشده است؛ بلكه تلاش شده است با مطالعۀ انتقادي شيوۀ اجراي اين بازي، به اين مسأله پرداخته شود كه چگونه جوك فارسي بيان‌گر و تثبيت‌كنندۀ عادت‌هايي است كه همواره طبيعي جلوه داده مي‌شوند و خاستگاه و شرايط استمرارشان سراسر تصنعي است. به منظور نيل به اين هدف پيكره‌اي متشكل از جوك‌هاي محبوب تدوين شد. 6 شاخص در هر يك از جوك‌ها وارسي شدند. مبناي انتخاب شاخص‌ها، آن ابعاد از جوك بوده‌اند كه در تراز ساختار روايي و هدف گزينش متغيرها را مجاز مي‌شمرند و مي‌توانند در معرض مداخلات انگيزش‌مند واقع گردند. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه راهبرد روايي غالب در جوك فارسي پرسش‌محور است، كم‌تنوعي اهداف در آن محسوس است، قاطبۀ اهداف بالقوه به اهداف قومي دگرگون مي‌‌شوند، معرفي هدف قومي با توسل به ساخت معرفه انجام مي‌پذيرد، در اكثر قريب به اتفاق موارد هدفِ جوك فاقد نام خاص است و عمدۀ فرايندهاي منتسب به هدف مادي و گفتاري هستند. هر يك از گرايش‌هاي مزبور متناسب با كاركرد اجتماعي‌شان تبببن شده‌اند.

This corpus-based investigation aimed to critically examine the Persian jokes in the context of the social order which constitutes them. Following Davies’ (1990) idea, aggressive joke is treated not as a verbal act which reproduces aggression but as a way of playing with aggression. Hence, jokes have not been judged as power-oriented just because they take their humor from aggression. To explore the ways of playing this game, this study intended to understand how Persian jokes have expressed and reinforced norms and habits which have been naturalized in social order. To this end, a corpus of popular Persian jokes was designed. As for the analysis, six variables were studied in each joke. The criteria for choosing the variables, discursive structures presented in jokes, have been those aspects of jokes which allow variable choice and can be controlled by the motivated interventions. The findings of the study revealed that the most dominant narrative structure in Persian jokes was a subtype of story-telling in which an unidentified observer asked a question from the main character. Likewise, this joke-telling culture has had a limited variety of targets and has reduced the most potential targets to the ethnic ones. Most targets were not referred to by using a proper name, and finally most of the processes related to the targets have been material and verbal. All the aforementioned tendencies in Persian jokes have been explained according to the social practice which has given rise to them.