برجسته‌نمايي مهم‌ترين گروه‌ «مرز همگويي» در گونه‌هاي زباني شمال استان ايلام

پژوهش حاضر در چارچوب گويش‌شناسي داده‌بنياد (گويش‌سنجي) و با بهره گيري از تحليل انبوهي از داده ها، مي‌كوشد مهمترين گروه‌هاي «مرز همگويي» گويش‌هاي شمال استان ايلام كه طيفي از عناصر زباني در حوزه‌هاي آواشناسي، ساخت‌واژه و نحو را شامل مي‌شود، نمايان سازد. جامعه آماري اين پژوهش، تمامي 16 دهستان از مجموع چهار شهرستان‌ حوزه شمالي استان ايلام (ايلام، ايوان، چرداول، سيروان) را در برمي‌گيرد. اين پژوهش بر اساس نمونه‌گيري از تمامي روستاهاي بيش از 100 خانوارِ حوزه‌ي پژوهش (با توجه به آمار سال 1390) بوده و بر اين اساس و با توجه به شباهت گويشي،‌ بُعد مسافت، محدوديت‌هاي پژوهش و گويش‌هاي منحصربه‌فرد، از هر روستا يك نمونه (36 نمونه‌ي گويشي از 35 روستا) گويشي تهيه شده است. ابزار مورد استفاده در اين پژوهش، همان پرسش‌نامه‌ي «طرح ملي اطلس زباني ايران» مورد استفاده طرح «فرهنگساز» است. مبناي تحليل اين پژوهش، مجموعاً 117 واژه و عبارت و سه جمله‌ي ساده، مستخرج از پرسشنامه‌ است. روش پژوهش ميداني است. تحليل داده هاي گردآوري شده به‌ صورت آماري به انجام رسيده است. با بهره‌گيري از امكانات آماري و تحليلي بسته‌ي نرم افزاري گويش‌سنجي و نقشه‌نگاري RuG/L04 (نسخه‌ي تحت وب)، پراكنش مناطق گويشي، توزيع تنوعات آوايي، واژگاني و نحويِ حوزه‌ي پژوهش، مورد تحليل قرار گرفت. نتايج نشان داد كه سه گروه گويشي عمده‌ي «لكي»،‌ «لري» و «كُردي جنوبي» و مجموعاً شش زيرگروه گويشي در شمال استان ايلام وجود دارد. همچنين از تحليل داده ها مشخص شد كه يك گروه «مرز همگويي» برجسته‌، گونه‌هاي زباني شمال استان ايلام را از هم متمايز مي‌كند. هرچند عناصر زباني متعددي مي‌تواند زيرمجموعه‌ي اين گروه برشمرده شود، اما اگر به مهمترينِ آن‌ها اشاره كنيم مي‌توان گفت اين گروه مرز همگويي، شامل دو تناوب برجسته‌ي آوايي (تناوب همخوان /h/ و /x/، و تناوب /ᵻ/ و /jæ/)، هفت تناوب ساختواژي (شامل تلفظ واژه‌‌هاي بچه، پدر‌بزرگ، دختر، تلفظ ضمير مشترك «خودش»، تنوعات تلفظي حرف اضافه‌ي «با/همراه»، تنوعات تلفظي بن مضارع مصدر «خواستن»، تنوعات تلفظي پيشوند استمراري) و يك تناوب نحوي برجسته تحت عنوان «ساختار كُنايي» (ارگتيو) است.