واكاوي برساخت گفتمان اخلاقي امام علي (ع) در خطبة 234 نهج‌البلاغه (با تكيه بر نشانه‌هاي معناساز گفتماني)

نگرش زبان‌شناختي و نظريه‌مدار به كتب مقدس و ديني يعني قرآن، نهج‌البلاغه و همچنين صحيفة سجاديه تا سال‌هاي پيش چندان امر معمول و شناخته‌شده‌اي نبود و مطالعات معدود زبانشناختي كه صورت مي‌گرفت، پژوهش‌هايي بودند كه چارچوب نظري خاصي نداشتند، چرا كه پژوهشگران جهان اسلام چنين مي‌پنداشتند كه نظريه‌هاي زبان‌شناحتي براي تبيين عامة بشر تدوين شده است و تعميم و تطبيق دادن مفاهيم آن‌ها به متون ارزشمند ديني نه تنها نتائج مطلوبي نداشته بلكه حتي از ارزش اين متون نيز مي‌كاهد. اما كاوشي در پژوهش‌هاي صورت گرفته بر كارآيي الگوها و مدل‌هاي نظري كه دانش نوين زبان‌شناسي ارائه داده است، صحه مي‌گذارد. يكي از كارآمدترين نظريات، رويكرد نقش‌گراي مايكل هليدي در تحليل گفتمان است كه زبان را پديده‌اي برون‌فردي، ميان‌كساني و اجتماعي مي‌داند و بر اين باور است كه واژگان زبان براي ارضاي نياز بشر به تدريج رشد كرده و در ارتباط با نقشي كه در ارتباط با نيازها دارد سازماندهي مي‌شود. (احمد زاده، 1387، 12) وي ويژگي‌هاي بنيادي معنا در زبان را فراكاركردهايي مي‌نامد كه هر يك به نحوي در تحليل زبان‌شناختي متن مؤثر هستند. نظرية هليدي هماهنگي و هم‌خواني نسبتاً مناسبي با علم معاني دارد، به‌طوريكه فراكاركردهاي زباني و ساخت آغازگري-پاياني و ساخت اطلاعاتي آن متناظر با ساخت مبتدا-خبري و تقدم و تأخر در علم معاني است. در اين پژوهش برآنيم به به تحليل گفتماني خطية قاصعة امام علي (ع) بر اساس فراكاركردهاي مطرح شده در چهاچوب نظري الگوي هليدي بپردازيم تا به اين سؤال پاسخ دهيم كه معناهاي اين متن گرانقدر توسط چه ساختارهايي توليد، تثبيت و برجسته شده است.