بررسي باستان شناختي خانقاه شيخ حسام الدين مهاباد

در دوره هاي اوليه تشكيل تصوف بتدريج صوفيان با محوريت مشايخ برجسته، خانقاه ها را به عنوان بزرگ ترين و گسترده ترين نهاد اجتماعي متصوفه تشكيل دادند. پس از تثبيت تصوف، خانقاه در عرفان اسلامي- ايراني به عنوان جايگاه تجمع مشايخ و صوفيان و در نتيجه تربيت مريدان قرار گرفت. در دورۀ قاجاريه در شهر مهاباد دو بناي، خانقاه شيخ حسام الدين و شمزينان بنا نهاده شده اند كه در اين ميان تنها خانقاه شيخ حسام الدين به لحاظ ساختار اوليه باقي مانده، و بعد از حوضخانه ها از مهمترين فضاي شهري عصر قاجاريه در مهاباد محسوب مي شود. در نوشتار حاضر هدف اين است كه به مطالعه اي بناي خانقاه شيخ حسام الدين در مهاباد پرداخته شود. اين سؤال ها مطرح است كه؛ احداث اين گونه بناها از جمله خانقاه شيخ حسام الدين در شهر مهاباد به چه دليل بوده است و تزئينات و سبك معماري آن از كدام الگوها تأثير پذيرفته است؟ ضرورت انجام اين پژوهش بدين دليل است كه خانقاه شيخ حسام الدين از مهمترين فضاهاي شهري مهاباد عصر قاجاريه است كه تاكنون مورد بررسي قرار نگرفته و مطالعه آن مي تواند درك وسيع تري از وضعيت معماري عصر قاجاريه در مهاباد به دست بدهد. روش پژوهش حاضر توصيفي – تحليلي و به شيوۀ ميداني و كتابخانه اي صورت پذيرفته است. نتايج پژوهش حاضر مؤيد آن است كه نقش پديدۀ وقف و قدرت سياسي و اجتماعي رهبران طريقت نقشبنديه از جمله شيخ عبيدالله شمزيني و شيخ حسام الدين در بنا نهادن اين نوع فضاها در شهر مهاباد نقش مهّمي داشته است. به علاوه تزئينات و سبك معماري خانقاه شيخ حسام الدين برگرفته از الگوهاي بومي- محلّي منطقۀ كردستان مُكريان است.