واكاوي گنبد و ريشه‌هاي آن در معماري اشكاني

با آغاز حكومت پارتيان، به تدريج سبكي در معماري ايراني پديد آمد كه با‎ ‎وجود تاثيرپذيري از سنت‌هاي يوناني، آسياي ميانه و ‏سنن محلي ايران، داراي هويت مستقل و بي‌همتايي است. يكي از ويژگي‌هاي اين سبك، استفاده از پوشش‌هاي گنبدي بر زمينه ‏چهارضلعي، با استفاده از تكنيك چپيره‌سازي است كه بعدها به عنصري بنيادين در معماري ساساني و سپس اسلامي بدل مي‌شود. ‏با آنكه اين شيوه را ابداع معماران دوران اشكاني مي‌دانند، اما تاكنون به گنبد و بناهاي گنبددار در معماري اين دوران كمتر پرداخته ‏شده است، و همچنين شواهد اندكي از آن به دست آمده است. لذا ضرورت بررسي شواهد معماري موجود از دوره اشكاني و منابع ‏ديگر، براي درك بهتر چيستي عنصر گنبد و سير شكل‌گيري و تحول آن در معماري ايراني غير قابل انكار است. اين مقاله كه به ‏روش توصيفي و تحليلي، و بر مبناي مطالعات كتابخانه‏اي و ميداني صورت پذيرفته است، با واكاوي بناهاي شناخته شده از دوران ‏اشكاني، و آثار ادبي و هنري مرتبط با آن، به شواهد موجود از گنبد و بناهاي گنبددار در دوره اشكاني، و ريشه و تغييرات اين عنصر ‏در معماري آن دوران مي‌پردازد. با وجود همه ابهامات موجود، به نظر مي‌رسد شواهد موجود تا اندازه‌اي روشن باشد كه بتواند ما را ‏در پيگيري اين عنصر و دلايل به كارگيري آن در معماري اشكاني رهنمون سازد و نقش نسبتاً پررنگ گنبدسازي در دوران اشكاني ‏و تأثير آن در شكل دادن به معماري دوره‌هاي بعدي را به اثبات برساند. ‏