بررسي ضرورت و اهداف شكل‌گيري سپاه دانش در آموزش و پرورش ايران دهه 40 هجري شمسي

سوادآموزي به عنوان حق هر انسان و به عنوان عاملي مهم و موثر در رشد اقتصادي و تحرك اجتماعي پس از جنگ جهاني دوم، از سوي جامعۀ بين‌الملل مورد توجه قرار گرفت. با اعلام «دهۀ سازمان ملل براي رشد و توسعه» ازسوي مجمع سازمان ملل متحد در 1961/1340، ضرورت بررسي دقيق وضع و موقعيت بي‌سوادي در جهان و چگونگي مبارزۀ گسترده و موثر براي سوادآموزي همگان تصويب شد. هم‌زمان با اين برنامه، جامعۀ ايران در دهه60م/40ش درجريان تجربه دگرگوني‌هاي اجتماعي كه به واسطۀ انقلاب سفيد به اجرا گذاشته بود، ازسوي حكومت وقت، هدف‌ها و ماموريت‌هاي تازه‌اي براي آموزش و پرورش تعريف شد، كه يكي از اين اهداف مهم، كاهش نرخ بيسوادي و افزايش آموزش عمومي به صورت كامل بود. در آغاز دهه 40 شمسي در ايران، سطح بي‌سوادي مردم مناطق عشايري بالاي 90درصد، در مناطق روستايي85 درصد و در مناطق شهري بالاي70 درصد بود. هم‌زمان با اوضاع عمومي جهان، نظام سياسي كشور از اواخر دهۀ سي متوجه تأثيرات مخرب اين عقب‌ماندگي‌ها در وقوع ناآرامي‌هاي اجتماعي شد و زمينۀ هوشياري نسبت به اين مسائل را بيشتر فراهم آورد؛ به نحوي كه حكومت ملزم شد به امر سوادآموزي توجه نموده و در برنامه انقلاب سفيد، يكي از اصول ششگانه را به آموزش و پرورش اختصاص دهد، كه يكي از نتايج اين اقدام دولت، شكل‌گيري سپاه دانش درآن دوران بود، كه با هدف رفع كمبود نيروي انساني در آموزش و پرورش و از بين بردن بي‌سوادي مورد توجه قرارگرفته و در دهۀ مورد نظر پژوهش، منجر به تحولات اقتصادي و اجتماعي در سطح كشور شد و ساختار نظام آموزشي، آموزش و پرورش تغيير و وضعيت تعليمات عمومي كشور منقلب شد. به طوري كه از 1341 تا 1349 تعداد كل ‌دانش‌آموزان دورۀ ابتدايي با ميزان افزايش سالانه 8 درصد از 1802144 نفر به رقم 3237505 نفر رسيد، اين افزايش در سطح آموزش عمومي و برنامۀ مبارزه با بي‌سوادي، كه مورد توجه جامعۀ بين‌الملل نيز قرار گرفته بود، موجب رشد سطوح ديگر آموزش و پرورش شده و دوره‌هاي بعدي را نيز تحت‌تأثير قرار داد و نسبت بي‌سوادي در اواخر دهۀ 40 در شهرها، به50 درصد و در مناطق روستايي ـ عشايري به 86 درصد رسيد. اين مقاله با روش توصيفي تحليلي و اتكا به منابع و اسناد موجود، بر آن است نقش سپاه دانش در آموزش و پرورش دهۀ 40 شمسي را بررسي نمايد.