بررسي اثرات زمين ساخت فعال بر الگوي پراكندگي سيلاب

رخدادهاي مهيب سيلاب در دهه گذشته نگراني ها نسبت به مخاطرات سيلاب را افزايش داده است. باور عمومي بر اين است كه رخدادهاي جدي سيلاب، به دليل تغييرات اقليمي و استفاده بيش از حد از زمين به طور متداول رخ مي دهند. هدف كلي مديريت مخاطرات سيلاب استفاده از روشي جامع با به كارگيري رويكردهاي گوناگون مديريتي است كه شامل اقدامات ساختاري مانند مهندسي رودخانه و محافظت سيلاب و نيز اقدامات غيرساختاري نظير تهديدهاي سيلاب در تعديل استفاده از زمين مي باشد. كاهش پوشش گياهي فرسايش زمين را تسريع مي كند. سرعت حركت به دنبال هر باران شديد، شتاب مي گيرد. افزون بر متغيرهاي ساختاري و سنگ شناسي، حركات زمين ساختي نيز در نوسانات كوچك مقياس زمين نقش دارد. از آنجا كه حركات زمين ساختي فعال به كندي رخ مي دهد، فرايندهاي زمين شناسي درازمدت، تغييرات توپوگرافي حاصل شده و ناهنجاري هاي زهكشي با سيلابها تطابق مي يابند. پستي و بلندي هاي حاصل از حركات زمين ساختي و ناهنجاري هاي زهكشي پديد آمده، به طور رايج تعيين كننده پراكندگي سيلاب ها هستند. در اين خصوص، يك بانك اطلاعاتي (GIS) حاوي داده هاي رخداد سيلاب، داده هاي مربوط به گسلش فعال و زمين ساخت فعال، داده هاي ژئومورفيك و نيز داده هاي ناهنجاري هاي زهكشي لازم است. با تحليل رابطه شبكه آبها با ساختارهاي زمين شناسي به نقش ساختمان زمين در تشكيل عوارض ناهمواري پي مي بريم. گسترش شبكه آبها مانند اشكال ساختاري با پراكندگي سنگهاي سخت و سست و تغييرشكل هاي آن رابطه نزديك دارد. اگر مسير شبكه آب منطبق بر تغيير شكل ساختماني عوارض زمين باشد، در اين حالت انطباق بر ساختمان زمين ساختي محقق شده است. تغييرات ژئومورفيك جايگاهي كليدي در مطالعه مخاطرات سيلاب دارند. برخي مباحث اساسي در اين خصوص شامل مطالعه هندسه كانال رودخانه است كه طي چندين رخداد سيلاب شديد چگونه تغيير كرده است. اثر تغييرات هندسي كانال رودخانه بر ظرفيت حمل و نقل موضوعي قابل تامل است. لازم است بدانيم تغييرات هندسه كانال رودخانه چگونه در مخاطرات سيلاب نقش دارد. مشاركت نسبي فرايندهايي كه بر ريخت شناسي يك مخروط افكنه اثر دارد، همراه با متغيرهاي بزرگ مانند زمين ساخت، اقليم و سطح آبها، طبيعت رخداد سيلابها را راهبري مي كنند. مطالعاتي بر روي الگوهاي فضايي و زماني انتقال رسوبات در مقياس هاي ناحيه اي انجام گرفته است. بشر مي تواند به روشهاي متفاوت نظير افزايش فشار منفذي يا شناوري شيب هاي ناپايدار كه در مجاورت سدهاي مصنوعي قرار دارند، احتمال رخداد سيلاب شديد را افزايش دهد. سيلاب هاي شديد به يك كانال رودخانه محدود نمي شوند و نيز تنها حاوي سيال نيستند بلكه شامل انتقال مقادير قابل توجهي از رسوبات مي باشند. سيلابهاي شديد، تغييرات جدي ژئومورفيك رودخانه اي را در بردارند و اين تغييرات به دليل اختلاف مقاومت سنگها در سكوها و نقش سنگ شناسي در تعيين مسير شبكه آبها روشن نيست اما اثر زمين ساخت شكننده آشكار است. اين پديده به صورت فراواني دره هاي گسلي با مسيرهاي پرشيب و سخت و انشعابات زاويه دار ظاهر مي شود. در مناطق پرشيب كوهستاني فرايندهايي مانند زمين لغزش و جريانهاي آواري، بيانگر فرايند غالب حذف رسوب، انتقال و نهشته شدن رسوبات در دامنه هاي باز و مسيرهاي زهكشي مي باشد. افزون بر تحقيقات گسترده آب شناسي، رسوب شناسي و بوم شناسي، تخمين مخاطرات سيلاب از طريق شناسايي دشتهاي سيلابي كه به شدت تحت نفوذ فعاليتهاي بشري هستند اهميت ويژه اي دارد. ورود آب اضافي از چاههاي فاضلاب، استخرهاي شنا و آب دادن چمنزارها از متداول ترين عوامل به وجود آورنده ناپايداري شيب تپه ها به شمار مي آيد. پيش بيني مناطق مستعد تشكيل سيلاب بر اساس مطالعه عواملي مانند شدت و دوره بارش، ظرفيت زهكشي و سدهاي طبيعي يا ساخت بشر انجام مي گيرد.