بررسي مقايسه اي نقش ديوان سالاري در دو نظام سياسي سلجوقي و صفويه (با تاكيد بر نقش مذهب در تعيين و تنظيم كارويژه هاي ديوان سالاري )

سيستم ديوانسالاري از دوران‌ كهن در ايران وجود داشته است گرچه در هر دوره با توجه به حاكميت موجود تغييراتي پيدا كرده و گاهي برخي از ديوان‌ها به كلي از ميان برداشته شده اما به اين معنا نبوده كه اين سيستم به كلي از بين برود بلكه با حالتي ديگر دوباره به منصه ظهور رسيده است. ديوانسالاري اسلامي از همان بدو تشكيل حكومت اسلامي در مدينه توسط پيامبراسلام(ص) به وجود آمد اما با گسترش اسلام در ايران و ساير مناطق ، تشكيلات كنوني قادر به اداراه امور مملكت نبود بنابراين با توجه به شرايط و سابقه ديوانسالاري در تمدن هاي ديگر از جمله تمدن ايراني و بويژه تجربه دبيران ايراني در سيستم هاي ديواني، حاكمان اسلامي تصميم گرفتند تا با استقرار آنان در امور ديواني از تجارب آن‌ها استفاده كنند و بخشي از امور مملكت را كه خود در آن تجربه كافي نداشتند به اين گروه واگذار نمايند. هدف نويسندگان نوشتارحاضر اين است كه به بررسي مقايسه اي ديوان سالاري در دو دوره حاكميت سلاجقه سني و صفويه شيعي بپردازد و به اين سوال پاسخ دهد كه ديوانسالاري در اين دو دوره چه تغييراتي پيدا كرده ونقش مذهب در اين تغييرات به چه ميزان بوده است؟ به نظر مي رسد كه ديوانسالاري در اين دو دوره در واقع همان تشكيلات دوران‌هاي پيشين را در بر مي گرفته و بيشتر بر سنت و تجربيات ايران كهن باقي مانده است با اين تفاوت كه در دوره سلاجقه سني مذهب، ايرانيان سني و در دوره صفويه شيعي، ايرانيان شيعي در تشكيلات ديوان سالاري حضور داشتند، ناگفته پيداست كه تفاوتهايي اين دو نوع ديوان سالاري بلحاظ مذهبي با هم داشتند.