جايگاه حاجبان در ديوان سالاري دستگاه خلافت شرق جهان اسلام تا سده ي پنجم

از جمله مناصب مهم در دستگاه خلافت اسلامي كه تقريباً از همان ابتداي تشكيل حكومت اسلامي بوجود آمد، حجابت يا پرده داري بود. در دربار خلفاي بني اميه و بني عباس پيوسته صاحب منصباني با عنوان حاجب به خدمت مشغول بوده اند. همچنين فرمانداران، وزرا وقاضي القضات نيز حاجباني داشتند. اگرچه وظيفه اصلي حاجبان هماهنگ كردن و سامان دادن به ملاقاتهاي فرمانروايان با كارگزاران حكومتي و مردم و نيز رساندن اخبار رعيت به ايشان بود، ليكن در برخي دوره ها قدرت و نفوذ و محدوده اختيارات ايشان گسترش مي يافت، به نحوي كه در بسياري از امور مهم مملكتي دخالت مي نمودند. موقعيت و جايگاه حاجبان در دربار خلفا ، همچنين نقشي كه در اداره امور ساير امرا و صاحب منصبان ايفا مينمودند، سبب ميگرديد تا عملكرد ايشان در نظام ديوان سالاري حاكم تاثيرگذار باشد. مسئله اصلي كه در اين نوشتار بدان خواهيم پرداخت شناخت جايگاه حاجبان به عنوان يكي از اركان ديوان سالاري حكومت اسلامي تا سده ي پنجم هجري است. موضوع ديگري كه به آن مي پردازيم روند ايجاد و شكل گيري اين منصب در تشكيلات حكومت اسلامي مي باشد.