بررسي جايگاه و نقش اجتماعي و فرهنگي قهوه خانه در عصر صفويه

هدف: هدف پژوهش شناخت جايگاه و نقش اجتماعي و فرهنگي قهوه خانه در عصر صفويه، از طريق بررسي بازتاب كاركردهاي آن است. اهميت اين موضوع به اين امر بازمي گردد كه تاريخ دقيق ورود قهوه‌ و مصرف آن به كشور ايران مشخص نيست؛ امّا براساس آنچه از بيان‌ نقل‌قول‌هاى مستقيمى كه از سفرنامه‌هاي سياحان اروپايي گرفته شده است، مي توان نتيجه گرفت در عصر صفويان و به ويژه در عصر شاه عباس اوّل (حك:1038-996ﻫ.ق/1629/1587م)، قهوه‌خانه‌ها در چندين شهر، به خصوص شهر اصفهان رونق ويژه‌اي داشته‌ است. اين قهوه‌خانه‌ها در عصر صفويه كاركردهاي اجتماعي و فرهنگي داشته‌ كه مهم‌ترين مكان براي عموم مردم، هنرمندان و شعرا بوده‌ است. پژوهش حاضر به دنبال يافتن پاسخ اين پرسش است كه شالوده ساختاري و كاركردي قهوه خانه ها در دولت صفوي چه بود؟ روش: اين پژوهش با روش توصيفي-تحليلي ضمن توجه به ضرورت كاربرد رويكردهاي جامعه‌‌شناختي در تحليل پديده‌هاي تاريخي و برپايه منابع كتابخانه‌اي سامان يافته است. يافته ها: قهوه خانه ها در آغاز، محفلي براي گرد آمدن مردم خوشگذران از قشرهاي مرفه جامعه، اديبان و شاعران و رجال درباري كشوري و لشكري بود. همزمان با ريشه گرفتن قهوه خانه ميان توده مردم و توسعه يافتن آن در همه شهرها، مردم از هر طبقه و گروه بخصوص اهل كار و صنعت و پيشه به آن روي مي آوردند. در مجموع، كاركردهاي قهوه خانه ها را از يك منظر مي‌توان به دو دسته كاركردهاي اجتماعي و فرهنگي تقسيم‌بندي كرد. نتيجه گيري: نتايج نشان مي دهد از منظر كاركرد اجتماعي، انواع سرگرمي و بازي ها، از جمله نقالي (سخنوري، شاهنامه-خواني، ابومسلم خواني، حمزه خواني)، ترنا بازي، بازي هاي گنجفه، تخم مرغ، تخته نرد، آس، پيچاز، كسب خبر از حوادث اتفاقيه شهر، رفع اختلافات و نظاير آن، در قهوه خانه ها رايج بود. همچنين از منظر كاركرد فرهنگي، عدم علاقه پادشاهان نخستين صفوي به شعر، شكل‌گيري طبقه متوسط جامعه در اين عصر و نياز به ادبيات و هنر متناسب با خود ازجمله عواملي است كه باعث عموميت شعر و رشد شعر مردمي در عصر صفوي در قهوه خانه ها شد.