بررسي و معرفي اسناد مربوط به قهوه موجود در سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران

يكي از نوشيدني هاي محبوب در ميان جوامع مختلف انساني، قهوه است كه به وفور در جوامع غربي مورد استفاده قرار گرفته و در كشور ما هم پس از چند دهه غفلت، مجددا رواج يافته است. گرچه قهوه به اشكال مختلف و روش هاي مختلف طبخ، در صنايع غذايي ما كاربرد دارد، اما ماده اصلي موثر در آن كه واجد آثار پزشكي مي باشد، كافئين است. كافئين در برخي از گياهان از جمله قهوه، برگ هاي چاي و كاكائو وجود دارد حدود 90 درصد افراد از كافئين به شكل هاي مختلف استفاده مي كنند. كافئين به مواد غذايي و نوشيدني و نيز داروهاي خاص براي تسكين كسالت و يا افزايش اثرات ناشي از درد اضافه مي شود. اداره مواد غذايي و دارو (FDA) كافئين را هم به عنوان دارو و هم يك ماده افزودني غذايي طبقه بندي مي كند. كافئين خواص بسياري براي سلامتي دارد و از خواص آن مي توان به كاهش وزن، افزايش هوشياري، افزايش حافظه، كم كردن سرعت پيشرفت آلزايمر، كاهش افسردگي، جلوگيري از سرطان پوست و جلوگيري از رشد سلول هاي سرطاني و ... اشاره كرد، البته مصرف بي رويه كافئين مي تواند عوارضي را هم به همراه داشته باشد. نوشيدن قهوه در مملكت ما سابقه اي 500 ساله دارد و براي نخستين بار در دوره صفويه جاي خود را در ميان مردمان عادي باز نمود و به شكل فراگير و با روش هاي مختلف طبخ، در جامعه ايراني و به خصوص در اماكن عمومي و مجالس مهماني مصرف مي شد. كم كم اين فراگيري به حدي رسيد كه اولين قهوه خانه ها در شهرهاي مختلف باز شد و به مرور علاوه بر محلي براي مصرف نوشيدن قهوه، كاركرد اجتماعي، فرهنگي و حتي سياسي پيدا كرد. بر همين اساس امروزه هزاران برگ سند در خصوص مسائل مربوط به قهوه، اعم از امور مربوط به تجارت و يا حوادث مربوط به قهوه خانه ها در مركز اسناد و كتابخانه ملّي ايران نگهداري مي شود كه مي تواند دستمايه تحقيقات پژوهشگران حوزه هاي مختلف قرار گيرد. مقاله ارائه شده ضمن بيان مطالب كوتاهي در خصوص آثار پزشكي قهوه و بيان تاريخچه آن، به معرفي برخي از اين اسناد مي پردازد.