مقايسۀ نگرش وزيرانۀ نظام‌الملك و ديدگاه دبيرانۀ بيهقي در باب اهميت جايگاه قضاوت در حكومت سياسي برپايۀ تحليل گفتمان انتقادي فركلاف

يكي از اساسي‌ترين و مهم‌ترين وظيفه‌هاي هر حكومت سياسي فصل خصومت و دشمني و رفع عامل نزاع بين آحاد يك جامعۀ مدني و تحقق عدالت اجتماعي به مفهوم واقعي آن است؛ و اين امر ميسر نمي‌شود مگر با وجود محاكم دادگستري و ديوان قضايي مستقل و حضور قاضياني معدل و مزكي. به اعتقاد تمامي انديشمندان وجود عدالت و مساوات در هر دوره و روزگاري و در هر مكان و جايگاهي يك ضرورت غيرقابل‌انكار است. تقابل دو ديدگاه وزيرانۀ خواجه نظام‌الملك طوسي و دبيرانۀ ابولفضل بيهقي در باب امر مهم قضا و قضاوت پايه‌هاي اصلي اين پژوهش است. خواجه نظام‌الملك باتوجه به مقام سياسي خويش قضاوت را در بسياري از مواقع حق صاحبان قدرت مي‌داند. قدرتي كه خودآگاه يا ناخودآگاه ديدگاه‌هاي ايدئولوژيك خويش را در لايه‌هاي زيرين زبان پنهان كرده است. در تقابل با اين نگرش بيهقي به‌عنوان يك مورخ و دبير از ميان قشر مردم متوسط جامعه با همۀ وابستگي به دربار غزنويان سعي مي‌كند در باب قضاوت، جايگاه مردم عامه و فرودست و متظلم را در لايه‌هاي پنهاني زبان خويش به نمايش درآورد. با توجه به اينكه رويكرد نورمن فركلاف به‌عنوان نظريه‌پرداز اصلي، نوعي تحليل متن‌محور است كه تلاش مي‌كند سه سنت زبان‌شناسي يا گرامر كاركردي هليدي، جامعه‌شناختي كلان فوكو و جامعه‌شناسي خرد اتنومتودولوژي را با يكديگر تلفيق كند. براي تحليل متن‌هاي برگزيده از سياست‌نامه و تاريخ بيهقي از اين تحليل گفتماني و مدل‌هاي سه‌گانۀ فركلافي (توصيف، تفسير و تبيين) استفاده شده است؛ تا بتوانيم اين لايه‌هاي پنهاني متن‌ها را آشكار كنيم.