ميراث انديشه‌هاي سياسي خواجه نظام‌الملك در هفت‌پيكر نظامي

نظامي در هفت‌پيكر كه به ظاهر اثري ادبي، هنري و عرفاني است؛ پادشاهان سلجوقي را مخاطب قرار مي‌دهد و از آنان مي‌خواهد كه همانند پادشاهان امپراطوري ساساني به عدالت حكومت كنند. او تخلّص شعري خود ر ا از خواجه نظام‌الملك وزير قدرتمند دو پادشاه بزرگ سلجوقي يعني الب‌ارسلان و ملكشاه اقتباس كرده است. او در اينكه به دليل استواري انديشه و شعرش خود را نظام‌الملك دوران جديد بداند، هيچ ترديدي به خود راه نمي‌دهد و در مقدمۀ هفت‌پيكر خود را هم‌تراز وزيران معروفي مانند ارسطاطاليس، بزرگمهر و باربد و به‌ويژه خواجه نظام‌الملك معرفي مي‌كند و نويد مي‌دهد كه فرزانۀ پنجمي در افق فرهنگي قفقاز سرزده است (نظامي، 1373: 13). نظامي ضمن اقتباس داستان «بهرام گوروشباني كه سگش را به دار آويخته است» از فصل چهارم سياست‌نامه، به اهميت وزارت در نظام پادشاهي توجه دارد. مضامين اصلي اين داستان در سياست‌نامه و هفت‌پيكر نظامي بر مبناي انديشۀ كشورداري ايرانيان تدوين شده است. از مفاهيمي كه در اين داستان موردتوجه خواجه نظام‌الملك و نظامي بوده است، مي‌توان به تعيين رابطۀ پادشاه و رعيت با استعارۀ شبان و رمه اشاره كرد. همچنين عدالت حاكم و غافل‌نبودن از امور مملكت و رعايا و بررسي احوال و اعمال درباريان كه جملگي از ويژگي‌هاي اساسي انديشۀ سياسي ايرانيان به‌شمار مي‌روند، در اين داستان به‌عنوان مباني نظري موردتوجه بوده‌اند.