اخلاق و مضامين اخلاقي در سيرالملوك خواجه نظام‌الملك با تأكيد بر مقولۀ عدالت

ابوعلي حسن‌بن علي‌بن اسحاق معروف به خواجه نظام‌الملك طوسي، وزير قدرتمند سلجوقي در كتاب خود سيرالملوك با زباني ساده و نثري بي‌پيرايه به دور از هرگونه پيچيدگي صناعي، لفظي و معنايي مجموعه‌اي از آداب كشورداري را شرح داده است كه اگر سلاطين، حكّام، امرا و زيردستان ايشان آنها را به كار گيرند به سعادت دنيا و آخرت دست خواند يافت. نظر به اهتمام خواجه نظام‌الملك به مسائل اخلاقي در اين كتاب و اهميت اخلاق و تعاليم اخلاقي در زندگي بشر، پژوهش حاضر بر آن است تا با به كارگيري روش تحليل محتوي كيفي به بررسي مضامين اخلاقي با محوريت عدالت در سيرالملوك نظام‌الملك بپردازد. از اين رو در ابتدا كليۀ نكات و مضامين اخلاقي با محوريت عدل و داد بازخواني، استخراج و كدگذاري اوليه شد و در ادامه به روش تحليل محتوي كيفي مفهوم محوري عدالت تحت چهار محور اصلي نظم اخلاقي، نااخلاقي، راهكارها و پيامد مورد بررسي قرار گرفت. دستاورد پژوهش حاضر بيانگر اين مطلب است كه خواجه با به كارگيري پند و اندرزهاي خردمندانه و با شناساندن نااخلاقي‌ها به فاعل اخلاقي و با ارائه راهكارهاي پرهيز و زودودن نااخلاقي‌ها در قالب آيات قرآني، حكايات و نقل گفتار بزرگان به تعليم راه و رسم زندگي اخلاق مدارانه تحت نظم اخلاقي عدالت مي‌پردازد و اين روش را تأمين كننده سعادت دنيوي و اخروي نظام اجتماعي مي‌داند و از نقطه نظر خواجه نظام اخلاق اجتماعي از اهميت بيشتري نسبت به اخلاق فردي برخوردار است.