بررسي تقابل حقيقت و واقعيت در سياست نامه خواجه نظام‌الملك طوسي بر مبناي تحليل گفتمان

گفتمان در زمان‌ها و توسط انديشمندان مختلف به معاني گوناگوني مورداستفاده قرار گرفته است. تحليل گفتمان به‌مثابه يك روش بينارشته‌اي در رشته‌هايي ازجمله زبان‌شناسي، فلسفۀ نقد ادبي، علوم سياسي، جامعه‌شناسي، مردم‌شناسي و علوم ارتباطات كاربرد دارد. درواقع از نتيجۀ مطالعۀ زبان توسط محققان رشته‌هاي گوناگون پديد آمده است. تحليل گفتمان انتقادي شامل نظريه‌ها و روش‌هايي است براي مطالعۀ روابط ميان گفتمان و تحولات اجتماعي و فرهنگي قلمروهاي گوناگون اجتماعي. تحليل‌گران انتقادي گفتمان برآن‌اند كه متون تاريخي و ادبي، مانند ساير متون، در خدمت ارتباط‌اند، بنابراين، آنها را نيز مي‌توان با نگرش و روش انتقادي تحليل نمود. در اين پژوهش ابتدا مفهوم گفتمان در كانون بررسي قرار مي‌گيرد، سپس به تبيين پيشينه و مراحل مختلف تحليل گفتماني پرداخته مي‌شود. با استفاده از اين رويكرد، عوامل زباني (گفتار و نوشتار) و فرازباني (زمينه‌ها و عوامل اعتقادي، اجتماعي، سياسي، فرهنگي، اقتصادي و...) موقعيت نهادي و نگرش‌هاي نويسندۀ سياست‌نامه كه در شكل‌گيري متن تأثيرگذار بوده‌اند، موردتوجه قرار گرفته است. خواجه نظام با وجود آنكه راوي رويدادهاي آن دوره است، يكي از افراد حاضر در گفتمان سياست‌نامه است و افكار و سخنانش تحت‌تأثير گفتمان‌هاي آن دوره بوده است. تحليل گفتمان ديدگاه‌هاي سياسي و اجتماعي و ديني خواجه نظام در سياست‌نامه مي‌تواند از منظري نوين ما را به شناخت اين اثر سترگ ياري رساند.