خواجه نظام‌الملك طوسي و جايگاه اجتماعي زنان در سياست‌نامه

پژوهش حاضر در تلاش است تا با بررسي رسالۀ سياست‌نامه به واكاوي جايگاه اجتماعي زنان در انديشۀ خواجه نظام‌الملك طوسي، يكي از وزيران دورۀ سلطنت الب‌ارسلان و ملكشاه در دورۀ تاريخي سلجوقيان بپردازد. پرسش اصلي اين پژوهش كه به روش توصيفي- تحليلي گردآوري شده، اين است كه آيا مطالب مندرج در رسالۀ سياست‌نامه را مي‌توان مطالبي زن‌ستيز دانست؟ و اگر پاسخ مثبت است، ريشه‌هاي چنين طرز تفكري در انديشۀ خواجه نظام را در چه مواردي بايد جست‌وجو كرد؟ بررسي رسالۀ مذكور نشان مي‌دهد كه خواجه با درج مطالبي چون «شاوروهن و خالفوهن»، تأكيد بر نقش منفي و مداخله‌گرايانۀ عايشه در مسائل سياسي، «اهل ستر» دانستن زنان، نفي دخالت زنان در امور اجتماعي و توصيه به مردان در عدم مشورت‌گيري از زنان در فصل 42 رسالۀ سياست‌نامه رويكردي زن‌گريزانه دارد. ريشه‌هاي اين امر را در سه محور مي‌توان معرفي كرد: 1- تفكر پدرسالاري برگرفته از انديشۀ ايران‌شهري و زرتشتي مبني بر فرادست‌بودن مردان نسبت به زنان؛ 2- قوانين اسلامي و توجه به حضور مردان در تدبير مُدُن و لزوم حضور زنان در تدبير منزل؛ و 3- اوضاع اجتماعي وقت، مانند دخالت‌هاي زنان دربار چون تركان‌خاتون در مسائل درباري. همچنين بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه خواجه ضمن پايبندي به مراتب پدرسالاري، منظورش از زنان، نه زنان جامعه كه بيشتر زنان دربار و حريم شاهي بوده است.