واكاوي انديشۀ سياسي و اعتقادي خواجه نظام‌الملك در تأسيس مدارس نظاميه

نظاميه‌ها طرح اوليه و مترقي مدارسي بود كه به همت خواجه نظام‌الملك با هدف توسعه و ترويج اسلام اهل‌سنت (شافعي) در مقابله با تشتت فكري رو به تزايد، در شهرهاي مختلف جغرافياي خلافت اسلامي در قرن چهارم هجري تأسيس شد. هدف از پژوهش حاضر بررسي شرايط، الزامات و بسترهاي فكري و اعتقادي شكل‌گيري مدارس نظاميه و فضاي حاكم بر اين مدارس اعم از آزادانديشي يا شيوۀ سنتي ايدئولوژيك بر اين مدارس و كاركردهاي آن است. يافته‌هاي پژوهش كه به شيوۀ كتابخانه‌اي و مروري انجام شده است، حاكي از آن است كه خواجه نظام‌الملك به‌عنوان نظريه‌پردازي ديواني و فقهي، براي تحكيم مباني اهل‌سنت و مقابله با افكار باطني و اسماعيليه و رقابت‌هاي مذهبي به تأسيس مدارس نظاميه دست زد. تأمين كارگزاران ديواني از ديگر اهداف او بود. اين مدارس اگرچه نوآوري‌هاي زيادي عرضه كرد، اما همچنان در چارچوب ديني بود و با همان اهداف و كاركردها تا قرن‌ها به كار خود ادامه داد.