بررسي مفهوم ملت در سياست‌نامۀ خواجه نظام‌الملك طوسي و مقايسۀ آن با سياست مدرن

آدمي از همان ابتدا كه رو به زندگي جمعي آورد و به‌صورت قبيله‌اي به حيات خود ادامه مي‌داد، بزرگي را براي رهبري و پيشبرد قبيله و به‌طوركلي براي حل‌مشكلات درون‌قبيله‌اي و بعضاً برون‌قبيله‌اي انتخاب كرد و از اين‌رو است كه ردّپاي سياست را مي‌توان در كنار جامعۀ انساني در طول تاريخ مشاهده نمود، هرچند كه «علم سياست به‌صورت يك رشتۀ آموزشي عالي تا حدي نو است و طي صد سال گذشته رشد يافته است. پيش از آن، بررسي و توجه پيگيرانۀ سياست در انحصار شهرياران، سياستمداران، فيلسوفان و حقوقدانان بود» (عبدالرحمن عالم، 1373: 21).نقش و اهميت سياست با گسترش شهرها لحظه‌به‌لحظه افزايش يافت؛ لذا بعضي از حكما به فكر كتابت كتب سياست‌نامه و راه رسم مملكت‌داري افتادند تا از اين طريق پادشاهان و حاكمان را در امر حكومت‌داري ياري‌بخشند و البته كه بعضاً اهداف ديگري نيز مدّنظر بوده است كه از حوصلۀ اين نوشته بيرون است. در اين ميان يكي از مهم‌ترين و البته زيباترين سياست‌نامه‌ها، سياست‌نامه خواجه نظام‌الملك طوسي است كه به حق يكي از شاهكارهاي ادب پارسي به‌شمار مي‌رود. يكي از اركان علم سياست و همچنين يكي از پايه‌هاي كرسي قدرت حكّام، مردم (ملت، رعيت) هستند و به گفتۀ سعدي «...و ديگر بدان كه ملوك از بهر رعيت‌اند، نه رعيت از بهر طاعت ملوك» (سعدي،54:1384)، و خواجه نظام‌الملك نيز در ابتداي كتاب خود مي‌گويد: «ايزد تعالي اندر هر عصري يكي را از ميان خلق برگزيند و او را به هنرهاي پادشاهانه ستوده و آراسته گرداند و مصالح جهان و آرام بندگان را بدو بازبندد ...» (خواجه نظام‌الملك، 1344: 7). حال به سهولت مي‌توان فهميد كه مردم و مردم‌داري از اصول حكومت‌داري است و بايد بدان توجه داشت. آنچه كه در اين نوشته دنبال مي‌شود بررسي مفهوم ملت در سياست است كه به‌طور دقيق مي‌توان اين‌گونه بيان كرد: بررسي مفهوم ملت در سياست‌نامه و مقايسۀ آن با سياست مدرن. به‌طور مختصر نتيجه‌اي كه از اين مقاله دريافت مي‌شود اين است كه ملت، خط اصلي سياستِ يك حكومت را مشخص مي‌كند و اقتدار، حاكميت، سلطۀ اجتماعي، مشروعيت و... كه ديگر پايه‌هاي حكومت است در سايۀ ملت پديد خواهد آمد. همچنين در پايان بايد گفت اين مطالعه يك تحقيق تحليلي- تطبيقي است و با ابزار كتابخانه‌اي و سندكاوي صورت گرفته است.