ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺍﻟﮕﻮي ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺷﻬﺮ ﻭ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺁﻥ ﺑﺎ ﺍﻟﮕﻮي ﺍﺳﻼﻣﻲ- ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﺎﮐﻴﺪ ﺑﺮ ﺍﺻﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪ

هدف اصلي در تمام اديان الهي دور ي ازشرك و دعوت به توحيد مي باشد كه نمود آن را ميتوان درشهرسازي ومعماري سنتي و ديني مشاهده نمود از طرف ديگر ، مهمترين ويژگي معماري وشهرسازي اسلامي ايجادفضايي است كه بستر لازم را از كثرت به وحدت ايجاد نمايد، نمود آن در معماري اسلامي معماري گنبد و به خصوص گنبدهاي مساجد و ايوان ها مي باشد كه وحدانيت را تذكر مي دهد و در مقياس شهري و شهرسازي مسجد به عنوان مركز شهر مي باشد كه مركزي ترين و مهمترين عنصرفضايي شهر را تشكيل ميدهد و ساير عناصرشهري درشهر ايراني - اسلامي مثل بازار و مدرسه حول اين مسجد شكل مي گيرند، همچنين بزرگترين و مرتفع ترين ساختمان مسجد بود زيرا خدا در تفكر انسان سنتي بزرگتر از همه چيز حتي از مسايل اقتصادي (بر خلاف شهر مدرن بزرگترين ساختمان و معماري به مسائل اقتصادي مربوط مي شود بود .از طرف ديگرتوحيد در تفكر انسان و معمار شهر ايراني - اسلامي وحدتي در شهرسازي ايجادنمود كه منجر به ادراك زيباي از اين شهر شد، در واقع ظهور وحدت در يك پديده (اعم از وحدت بين اجزاء آن و وحدت بين آن پديده يا سايرپديده ها و با كل هستي) از مهمترين عواملي است كه ظهور آن مي تواند پديده را به صفت زيبايي متصف گرداند، اجزائي كه به خوبي در كنار يكديگر قرار مي گيرند وحدت را به وجود مي آورند بسياري ازويژگيها به نحوي با صفت وحدت اند و يا اينكه تفسيري ازوحدت هستند درواقع شهرسازي اسلامي ازفنون مختلف سرچشمه ميگيرد كه يكي ازفنون هنر مي باشد