ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺳﯿﻤﺎي ﺷﻬﺮ، ﻗﺒﻞ و ﭘﺲ از ورود اﺳﻼم در اﯾﺮان

ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ اﻧﺴﺠﺎم و ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﯾﺮان در ﮔﺮاﯾﺶ و اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ. ﻣﺤﻮرﯾﺖ اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺶ ﭼﻪ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از آن، اﺣﺪﯾﺖ و وﺣﺪاﻧﯿﺖ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ در ﭘﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﭼﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮي ﺑﺮ روﻧﺪ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻣﻨﻈﺮ و ﺳﯿﻤﺎي ﺷﻬﺮي اﯾﺮان داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﻣﻨﻈﺮ و ﺳﯿﻤﺎي ﺷﻬﺮي اﯾﺮان ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻨﻈﺮ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﺎﻟﺒﺪي ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﺳﯿﻤﺎ و ﻣﻨﻈﺮ ﺷﻬﺮي ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﺪ؟ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﺑﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ و ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮ آن ﻫﺎ ، ﻧﻈﻢ آرﻣﺎﻧﯽ و ﮐﯿﻬﺎﻧﯽ در ﻧﻈﻢ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻣﺘﺠﻠﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺷﻬﺮﻫﺎي داﯾﺮه اي و ﻣﺴﺘﻄﯿﻠﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد. ﭘﺲ از اﺳﻼم ﻧﻈﻢ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﮐﻪ در ﻓﺮم اﺟﺰاي ﻣﻌﻤﺎري و درون ﺑﻨﺎﻫﺎ ﺟﺮﯾﺎن دارد ، ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﻈﻤﯽ ﻓﻀﺎﯾﯽ در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽ دﻫﺪ، ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻧﻈﻢ از ﻧﻈﺮ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ اﻣﺎ ﻧﻈﻤﯽ در آﻣﯿﺰش ﻣﺘﻌﺎدل از ﻧﯿﺮوﻫﺎ در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ در درون ﺧﻮد دارد، )ﺑﺎﻓﺖ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺰد ، ﮐﺎﺷﺎن( ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ارزﺷﯽ و اﻋﺘﻘﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﺿﺮاﯾﺐ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه در اﺳﺘﻔﺎده و ﺳﺎﺧﺖ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ارزش ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺮدم اﯾﺮان ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﯾﯽ را در ﺣﻮزه ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﯾﺮان اﯾﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺟﺴﺘﺎر ﺣﺎﺿﺮ در ﭘﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﯿﻤﺎي ﺷﻬﺮ وﻧﻘﺶ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﺮﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و وﯾﮋﮔﯽ ﻣﮑﺎن ﻫﺎ و ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﺎز ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻗﺪﯾﻤﯽ اﯾﺮان )ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم( اﺳﺖ وﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮردي را در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯿﮑﻨﺪ. ﻗﺪر ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎ، ﻧﻘﺶ ﻣﺬﻫﺐ در ﺳﯿﻤﺎي ﺷﻬﺮ و راﺑﻄﻪ اش ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﺎﻟﺒﺪي ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد.