بررسي ارتباط بين آيين‌هاي عاشورايي و فضاهاي جمعي شهري

شهر به عنوان موجود زنده؛ تجلي گاه خاطرات، نوع زندگي، باورها، اعتقادات و تعلقات مردمي است كه در آن زندگي مي كنند. بدين‌صورت شهرها، علاوه بر بعد ظاهري و فيزيكي، داراي ابعاد معنايي، تاريخي، اجتماعي و هويتي نيز مي باشد. باورها و اعتقادات ساكنان شهرها، ارزش ها و هنجارهايي به وجود آورده است كه جزئي از فرهنگ آن ملت شده، و گاه با مذهب آنان درآميخته و شكلي مقدس به آن داده است، و به‌صورت حركات مذهبي در شهرها نمود يافته است. با توجه به اينكه اكثر اين حركات به‌صورت دسته جمعي و در بستر شهر صورت مي گيرد؛ فضاهاي عمومي شهري داراي نقش و اهميت ويژه اي در اين زمينه است. فضاهاي جمعي به عنوان يكي از مهم‌ترين فضاها در شهرهاي امروزي به شمار مي روند؛ ويژگي اين گونه فضاها، تابع شرايط طبيعي و اقليمي، فرهنگي، مكاني و زماني است. به عبارتي؛ فضاي جمعي در شهرها، صرفاً شامل مسيرهاي ارتباطي، خيابان ها، كوچه ها و ... نمي شود، بلكه فضايي است كه بيشتر تعاملات انساني، اجتماعي و فرهنگي در آن صورت مي پذيرد. با اضافه شدن فضاهاي مذهبي در دوران اسلامي به كشورمان، ساختار فضاهاي جمعي، جهت پيروي از دين اسلام و آموزه هاي آن، و نيز اجراي فرامين و مناسك مذهبي، به لحاظ كالبدي و كاركردي رنگ و بوي جديدي گرفت. اين آيين هاي جمعي؛ شامل مراسم به هم پيوسته اي است، كه برگزاركنند گان آن، با استفاده از شمايل و نمادهاي خاص، به نمايش اين مناسك، در يك فضاي مشخص مي پردازند. يكي از مهم‌ترين اين مراسم، عزاداري امام سوم شيعيان و آيين عاشورايي است. در ماه محرم و مراسم روزهاي تاسوعا و عاشوراي حسيني، مردم در فضاهاي شهري به عزاداري مي پردازند. انجام اين مراسم در اين فضاها، منجر به ايجاد خاطرات جمعي مي گردد، مكان برگزاري اين خاطرات حس تعلق‌خاطر را در افراد؛ نسبت به فضايي كه آيين ها در آن مراسم شكل مي گيرد؛ افزايش مي دهد. مراسم آيين عاشورايي، به دليل برگزاري در فضاهاي عمومي شهري، داراي نقش مهمي در شكل گيري خاطرات جمعي هستند. هدف از انجام اين پژوهش، نحوه ي كاركرد فضاهاي شهري در اين دوران و شناخت الگوي كاركردي فضا در اين شهرها، با روش توصيفي-تحليلي، و مطالعه اسنادي و كتابخانه‌اي ست. يافته هاي پژوهش حاضر نشان مي دهد كه قرارگيري مردم در فضاهاي جمعي شهري، در اين بازه هاي زماني خاص، علاوه بر جنبه ي كاركردي؛ موجب ايجاد خاطره ي جمعي مشترك، حس تعلق‌خاطر به مكان هاي جمعي عزاداري و نيز ايجاد تعاملات اجتماعي بر مبناي آيين مشترك مي گردد.