نشانه‌شناسي هويت ملي در طراحي جلد كتاب

از ابتداي شكل گيري طراحي گرافيك ايران به مفهوم امروزي اش، هويت بخشي به عنوان مسئله اي مهم، بر پاية بهره مندي از ميراث تاريخِ تصويري كشور، استوار شده است. ادعايي كه با نگاهي گذرا به گرافيك مطبوعاتي نخستين روزنامه هاي ايران و در سال هاي پس از آن، طراحيِ نخستين نشانه ها (آرم) با استفاده از نقوش ايران باستان و به ويژه بازخورد اين نقوش در پوسترهاي فرهنگي سال هاي قبل از انقلاب اسلامي، قابل درك است. با بروز تحولات تاريخي در كشور، بازنمود هويت ملي در قالب نقشمايه هاي گوناگون دوره هاي مختلف هنر ايران، همچنان در طراحي گرافيك ادامه يافت و وارد عرصه هاي ديگر اين رشته شد. طراحي جلد كتاب به سبب ارتباط مستقيم با افراد جامعه و نيز در تعامل با محتواي نوشتاري كتاب ها، در بازتاب تصوير هويت ملي نقش مهمي برعهده دارد. پرسش اين است كه گذر از سال ها و رويارويي با گفتمان-هاي مختلف، چه نقشمايه هايي را به عنوان دال هاي مفهوم «هويت ملي»، وارد طرح جلد كتاب-هاي دهة 80 و 90 خورشيدي، كرده اند و گفتماني كه اين مفهوم را شكل داده چگونه تعريف مي-شود؟ با بررسي نمونه هايي از كتاب هاي اين دو دهه مي توان اين فرضيه را مطرح كرد كه نقشمايه هاي بسياري از فرهنگ بصري دوران قاجار در آنها به كار رفته است. در اين مقاله براي پاسخ به چرايي كاربرد اين نقشمايه ها از نشانه شناسي گفتماني با تاكيد بر مفهوم هويت، استفاده كرده و در پايان به اين نتيجه دست يافته است كه نقطة كانوني و دال مركزي گفتمان دهة 80و 90 را مي توان مفهوم «سنّت» در نظر گرفت و آن را «گفتمان سنت گرا» ناميد. پس طراحاني كه قصد دارند در طراحي شان به جلد كتاب ها، هويت ملي بخشند با كمك نقشمايه هاي هنر قاجار به عنوان دال هاي گفتمان سنت گرا، اين هويت را تعيين مي نمايند.