بررسي شهرسازي و معماري اسلامي دوره قاجار

هدف مقاله حاضر بررسي شهرسازي و معماري اسلامي دوره قاجار مي باشد. در دوره ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ ﺷﻴﻮه ﺟﺪﻳﺪي در ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺠﺎد ﺷﺪ و ﻣﻌﻤﺎران اﻳﻦ زﻣﺎن ﻧﻴﺰ دﻧﺒﺎﻟﻪ رو ﻣﻌﻤﺎران ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺑﻮده اﻧﺪ، ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوت و ﺑﻌﻀﺎ ﻣﺘﻀـﺎد در ﻣﻌﻤﺎري اﻳﻦ دوره ﻧﺎﺷﻲ از اﺧﺘﻼف در ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ اﻳﻦ ﻋﺼﺮ از ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ رﻳﺸـﻪ در ﺟﺮﻳﺎﻧﻬـﺎي عقيدتي - ﺳﻴﺎﺳـﻲ اواﺧﺮ دوره ﻗﺎﺟﺎر و اواﻳﻞ دوره ﭘﻬﻠﻮي دارد. ﻣﻌﻤﺎران ﻣﺎ در اﻳﻦ زﻣﺎن از ﻫﻨﺮ اروﭘﺎﻳﻲ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ، ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﺶ ﺗﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻏﺮب، ﻣﻌﻤﺎران اﻳﺮاﻧﻲ را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﺗﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮان را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻌﻤﺎري اروﭘﺎﺋﻲ در آﻣﻴﺰﻧﺪ و آﺛﺎري ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺷﻬﺮ و ﺟﺎﻣﻌﻪ در دوره ﻗﺎﺟﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺷﻬﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺟﺪﻳـﺪي از ﺟﺎﻣﻌـﻪ درون آن را ﻣـﻨﻌﻜﺲ ﻣـﻲ ﺳـﺎزد و ﻣﻜﺎﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ در آن ﻋﻤﺪﺗﺎ اﻫﺪاف و ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺸﺎر ﻣﺘﻤﻜﻦ و ﻣﺘﻤﻮل ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻴﺸﻮد .اﻳﻦ اﻗﺸﺎر ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﻌﻨﻮي ﺷﻬﺮي ﺑﻮده و ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﺟﺬب اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺮدم ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ. آﻧﭽﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﺠﺎد دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﺗﺤﻮل در ﻣﻌﻤﺎري اﻳ ﺮان ﮔﺮدﻳﺪه دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻓﻜﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از دوره ﺻـﻔﻮﻳﻪ آﻏـﺎز و در دوران ﻗﺎﺟﺎر و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﭘﻬﻠﻮي اول ﺑﻪ اوج رﺳﻴﺪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻃﻮر اﺟﻤﺎﻟﻲ در ﻣﻮرد وﻳﺰﮔﻴﻬﺎي ﻣﻌﻤﺎري دوره ﻗﺎﺟﺎر و ﺟﺮﻳﺎﻧﻬـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﻳـﻦ دوره ﺑﺤﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ.اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دوره ﻗﺎﺟﺎر ﺑﺮ ﻣﻌﻤﺎري ﺳﻨﺘﻲ اﺳـﺖ .ﺳـﭙﺲ زﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﺎ و وﻳﮋﮔﻴﻬـﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﻗﺎﺟﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ و دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﻧﺪ و در اداﻣﻪ ﻫﺮ ﮔﺮوه ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ( عاملي، 1378).