باز نمائي تاريخ فرهنگي در سفرنامه هاي قرن چهارم هجري، مطالعه موردي«زنان»

سفرنامه ها به عنوان آينه تمام نماي زندگي و فرهنگ روزمره، از منابع مطالعه تاريخ فرهنگي مي باشند. قرن ها قبل از تولد گرايش «تاريخ فرهنگي»، در آثار جغرافي نگاران مسلمان توجه به اين سبك از تاريخ نگاري ديده مي شود. سفرنامه نويس با محور قراردادن فرهنگ مردم(و نه لزوما نخبگان)و دانش محلي، در صدد بازنمائي تاريخ فرهنگي جوامع در يك برش زماني و مكاني خاص است. اين پژوهش، با هدف باز نمائي بخشي از تاريخ فرهنگي جوامع قرن چهارم(اسلامي و غير اسلامي) به مطالعه موردي درباره ي زنان پرداخته و ضمن بررسي پنج سفرنامه(ابودلف، ابن فضلان، مقدسي، سليمان سيرافي و ناصر خسرو)، به دنبال كشف ساختارهاي فرهنگي و تاريخي موثر بر شكل گيري اين حقيقت تاريخي مي باشد. از اين رو، ضمن دسته بندي گزاره-هاي مندرج در سفرنامه ها و مقايسه داده ها از روش تحليلي، توصيفي مدد مي جويد. آنچه طي اين سفرنامه ها انعكاس مي يابند قبل از هر چيزي محصول ذهنيت، تفكر، اعتقادات و سنت هاي حاكم بر جامعه ي شخص سفرنامه نويس است. دوم آنكه برخي از سفرنامه ها مونولوگ هستند(سفرنامه ابن فضلان) و بعضي ديالوگي است ميان سفرنامه نويس و مردم منطقه ي خاص(سفرنامه مقدسي). سوم آنكه تكرار برخي داده ها ي مربوط به ويژگي هاي فرهنگي مناطق توسط همه سفرنامه نويسان، نشان از درستي گزاره ها دارد مانند رواج زناي مقدس در منطقه مولتان يا تنعم و فراواني بي مانند حوزه ي عراق و نيشابور يا وجود تعصب شديد در برخي مناطق در سفرنامه ابودلف، احسن التقاسيم و ناصرخسرو. چهارم و مهم تر آنكه وضعيت اجتماعي، سياسي، فرهنگي واقتصادي زنان در جغرافياي تمدني اسلام تفاوت محسوس و آشكاري با بقيه كشورهاي غير مسلمان دارد بدين گونه كه هر چه به مركزيت حوزه تمدني خلافت اسلامي و دوره شكوفايي آن نزديك مي شويم زنان از ويژگي هاي پيشرو و والاتري برخوردارند. مانند امارت، شركت در فعاليت سياسي، علمي، مشاركت در بناهاي عام المنفه، وقف، هنر و ... و هر چه از اين جغرافياي تمدني فاصله مي گيريم شخصيت حقوقي و انساني زن بيشتر زير سوال رفته و مانند شئ با وي برخورد مي شود. گزارشهاي مقدسي، سليمان تاجرسيرافي از زنان هند و چين و نيز گزارشهاي منفي و عجيب ابن فضلان از زنان اقوام روس، ترك و بلغار مويد اين مطلب است، گرچه در مناطقي از ايران و عراق و مصر نيزاَشكالي از فرهنگهاي منفي گزارش مي شوند .