خاستگاه هاي نظري در معماري معاصر جهان اسلام

معماران جهان اسلام بيش از يكصد سال به مساله دوگانه حفظ و تداوم سنت يا پذيرش كامل مدرنيته در معماري، پاسخ هاي عملي مختلفي داده اند. اين پاسخ ها عميقا متاثر از ديدگاه هاي انديشمندان معاصر جهان اسلام در خصوص نسبت اين دو و ميزان گرايش اين معماران به اين دو مفهوم بوده است. به عبارتي در حوزه نظر (انديشه) و عمل (معماري) سه گفتمان و رويكرد كلي 1) بازگشت به سنت 2) پيروي از مدرنيته 3) تلفيق سنت و مدرنيته، قابل شناسايي است، كه آخرين رويكرد طيف وسيعي از معماران را شامل ميشود كه هر يك در نقطه اي از اين طيف دوگانه قرار دارند. در اين مقاله با بررسي تاثيرات اين گفتمان ها بر انديشه و روش كار معماران معاصر پيشرو جهان اسلام، تفسيري تاريخي از رويكرد هاي عمده طراحي برپايه مفاهيم دوگانه و چند وجهي سنت و مدرنيته ارائه ميشود. اين تفسير بر پايه تناظر و مقايسه تطبيقي مباني نظري و آثار معماران معاصر با نظريات انديشمنداني چون سيد جمال الدين اسدآبادي، اقبال لاهوري، مرتضي مطهري، سيد حسين نصر، محمد اركون و جابري استوار بوده است. يافته هاي اين پژوهش نشان ميدهند به رغم اينكه هركدام از اين معماران، به هر يك از اين سه حوزه گفتماني و در حقيقت بازه بين دو سر طيف سنت و مدرنيته، تعلق و يا گرايش داشته اند؛ با اين وجود قاطبه ايشان از نيمه دوم قرن بيستم ميلادي به گفتمان تلفيقي ميانه گرايش نشان داده‌ اند. ضمن اينكه بنظر مي‌رسد در دو دهه اخير علاوه بر تداوم اين گفتمان، گرايش به يك سر طيف، يعني مدرنيته بيشتر شده است. از منظر كلي تر ميتوان اظهار نمود كه چشم انداز معماري در جهان اسلام، متاثر از دوئل انديشه هاي احياگر نوين و ميزان نفوذ و سيطره اين انديشه ها بر حاكمان و نخبگان جامعه خواهد بود.