تأثير ناشناختة شاهنامه بر حافظ شيرازي

شاهنامة فردوسي چكيده و عصارة فرهنگ و تمدن ايران پيش از اسلام است چندان‌كه از آن به عنوان تاريخ ايران كهن استفاده كرده‌اند. حافظ نيز همين نگاه را به شاهنامه داشته است و عصارة آن را در ديوان به صورت‌هاي مختلف گنجانده است. به مواردي از اين اقتباس يا تأثيرپذيري در تحقيقات حافظ‌شناسان اشاره شده اما از يك تأثير خاص و منحصر سخني به ميان نياورده‌اند: اهميت شراب براي ختم دعوا و شكايت و گله‌گزاري. در شاهنامه هنگام گله‌گزاري‌ها و شكايت‌هايي كه پهلوانان را در آستانة نبرد قرار مي‌دهد سنتي هست كه بر اثر آن دعوي و شكايت پايان مي‌يابد؛ مانند وقتي كه رستم و اسفنديار هر يك بر اثر سخن ديگري به تفاخر نسبت به نياكان خويش و تحقير خاندان و نياكان ديگري مي‌پردازد، آنگاه براي ختم و پايان‌بخشيدن به اين تعارض و بحرانِ گفتگو، به نوشيدن شراب دعوت مي‌شوند. در غزليات حافظ نيز موارد متعددي هست كه متأثر از سنت پايان‌بخشيدن به گله‌گزاري و شكايت در شاهنامه است. استفادة حافظ از اين سنت، براي مبارزه با رياكاري و نيرنگ مدعياني نظير صوفي، عارف، شيخ، مفتي، زاهد و محتسب است كه مقام و موقعيت خود را از تظاهر به حفظ و رعايت مسائل شرعي يافته‌اند اما در عمل، با شريعت مأنوس نيستند. به عوض آن، به شراب و خرابات و ميخانه مي‌پردازند و با كساني كه اهل راستي و صلاح هستند، به سبب ناراستي و دغا و تزوير خويش مجادله و نبرد مي‌كنند. حافظ به سنت فرهنگي ايران كهن، آنان را به شراب دعوت مي‌كند چون پيوسته با شراب مأنوس هستند. با اين دعوت نشان مي‌دهد دعوي آنان براي پنهان‌كردن عيب و گناه خويش است و اهل صلاح و راستي نيستند.