كارآمدي دولت و دولت كارآمد؛ تاملي از منظر فلسفه سياسي صدرا

امروزه كارآمدي دولت يكي از دغدغه هاي مهم انديشمندان و جوامع محسوب مي‌شود. معيار ارزيابي عمومي از يك نظام سياسي، از جمله ميزان تحقق كارآمدي است. در فرض فقدان كارآمدي، با چالش مقبوليت دولت ها مواجه خواهيم بود (اهميت و ضرورت). كارآمدي متعلَّق دانش هاي گوناگوني محسوب مي‌شود؛ از جمله دانش هايي نظير مديريت، اقتصاد و سياست. يكي از منظرهاي مهم و در عين حال مغفول و ناگشوده كه مي‌توان كارآمدي را مورد مداقه نظري و مفهومي قرار داد، فلسفه سياسي است. فلسفه سياسي از يك طرف در مواجهه با مفاهيم و از جمله مفهوم كارآمدي دولت، دست به ژرف‌كاوي مي‌زند و از طرف ديگر به دليل التفات ويژه‌اي كه به بافتارهاي سياسي و اجتماعي دارد، انضمامي‌انديش است؛ همين دو ملاحظه باعث مي‌شود تا فلسفه سياسي در انديشيدن به كارآمدي دولت اولاً از نگره‌هاي جامعه‌شناختي و نگاه‌هاي سياستي-مديريتي به كارآمدي عبور كند و به نحوي عميق‌تر به آن بينديشد و ثانياً خوانشي انضمامي از كارآمدي دولت ارائه كند و چه بسا راهكارهايي جهت ارتقاي آن ارائه نمايد. نوشتار حاضر تلاشي است در جهت ظرفيت‌سنجيِ فلسفه سياسي اسلامي با تمركز بر آراء و ديدگاه‌هاي ملاصدرا در مواجهه با ملاحظات پيش‌گفته. فرضيه اين است كه فلسفه سياسي به ويژه فلسفه سياسي اسلامي، ظرفيت هاي مناسبي جهت بحث در‌باب بنيادهاي كارآمدي دولت دارد كه از اين ميان فلسفه سياسي صدرالمتالهين به عنوان يكي از شعب مهم فلسفه سياسي اسلامي، ظرفيت ويژه اي جهت ورود به اين مبحث دارد. براي فهم كارآمدي دولت در تلقي صدرايي، اولاً نياز به روش درست مواجهه با صدرا و آثار او هستيم كه در اينجا از آنچه اشتراوس، فهم تاريخيِ واقعي نام مي‌نهد، بهره برده ايم. روش مورد استفاده در اين مقاله، روش توصيفي- تحليلي است. ثانياً نيازمند ارائه بسته مفهومي حكمت متعاليه و استخراج كدها و عناصر كارآمدي دولت از اين بسته هستيم؛ چنانكه در تحقيق حاضر به ظرفيت سنجيِ برخي آثار صدرا (با تاكيد بر اسفار و رساله سه اصل) براي ارائه اين بسته مفهومي و استخراج مولفه هاي كارآمدي از آن به منظور نزديك شدن به افقِ فهمِ صدرا از كارآمدي دولت پرداخته ايم. در واقع در مقاله حاضر هم بر بنيادهاي كارآمدي و هم بر عناصر و مولفه‌هاي آن تاكيد مي‌شود. يافته‌هاي بحث نشان مي‌دهد كه كارآمدي دولت عميقا دغدغه صدرا بوده است و در اين راستا وي، كارآمدي انسان را بنياد كارآمدي دولت مي‌داند.