پارادايم تعالي جايگزين پارادايم توسعه: ضرورت تحول در چارچوب شاخص‌گذاري‌ براي پيشرفت

توسعه‌يافتگي، به عنوان اتوپياي قرن حاضر، امريست كه تمام تلاشهاي دولتها را در زمانۀ ما به خود معطوف كرده و همۀ ممالك، از آسيايي و آفريقايي و آمريكايي تلاش مي‌كنند خود را هر روز به اين مدينه فاضله نزديك‌تر كنند و هر روز بيشتر به كشورهاي توسعه‌يافته تشبّه پيدا كنند. متأسفانه كشور ما نيز از اين قاعده مستثني نبوده و اگر چه در مقام سخن همواره به نقد جوامع غربي پرداخته مي‌شود ولي در مقام عمل همان شاخصهاي غرب (البته با اصلاحاتي جزئي) به عنوان معيار سنجش توفيق برنامه‌ها مدّنظر قرار مي‌گيرد كه مروري بر برنامه‌هاي توسعه كشور در چهار دوره گذشته، دليل روشن و بيّني بر اين مدعاست. انقلاب اسلامي به رهبري امام خميني (رحمت الله عليه) با هدف احياي تفكّر ديني و حيات طيبه انساني در سال 1357 به پيروزي رسيد و سير حركت تمدّني غرب را كه مدعي بود دين در دوره‌ي جديد هيچگونه جايگاهي ندارد، زير سؤال برد. امّا اين پرسش وجود دارد كه آيا قالب برنامه‌ريزي‌اي كه براي رسيدن به اين هدف در 20 سال گذشته به كار گرفته شده، اساساً با اين هدف سازگار است؟ و آيا اين وسيله (توسعه) ما را به آن مقصد (حيات طيبه و قرب الهي) مي‌رساند يا خير؟ در اين مقاله ابتدا الگوي توسعه و شاخصهاي آن مورد بحث قرارگرفته و سپس بيان مي‌شود كه چون غايت اين الگو، تنها و تنها توسعه تمتّع و رفاه مادّي بشر است و دين نه تنها در آن جايگاهي ندارد بلكه حتّي مخلّ توسعه نيز شمرده مي‌شود، اساساً با هدف آفرينش انسان يعني قرب الهي سازگاري ندارد و لذا نمي‌تواند الگوي مناسبي براي جمهوري اسلامي ايران جهت رسانيدن انسان به حيات معنوي باشد؛ لذا بايستي در الگو و شاخص‌هاي آن تجديد نظر صورت گيرد. پس از ارائه وجه سلبي بحث، وجه ايجابي يعني ارائه الگوي جايگزين مطرح شده و الگويي تحت عنوان «تعالي»، با هدف قرب انسان به خداوند متعال، معرفي مي‌گردد و چارچوب شاخص‌گذاري براي آن، به عنوان جايگزين شاخصهاي موجود توسعه كه ميزان دستيابي بشر به رفاه مادّيِ صرف را آن هم به صورتي ناقص اندازه‌گيري مي‌كنند، ارائه مي‌شود.