فسيل‌هاي اردويسين البرز: يافته‌هاي جديد از تنوع زيستي اردويسين در منطقه البرز

رشته كوه‌هاي البرز و دنباله شرقي آن جنوب كپه‌داغ، در شمال ايران قرار دارند و سرزمين پالئوزوئيكي محسوب مي‌شود كه از خرده قاره شرق ايران مركزي با زون سبزوار جدا مي‌شود. زون سبزوار داراي مجموعه‌هاي ملانژ افيوليتي به سن دونين، پرمين و كرتاسه پسين تا پليوسن است كه نشان‌دهنده جدايش آن از خرده قاره شرق ايران مركزي در اين زمان‌ها است، اما در زمان پالئوزوئيك زيرين همگي بخشي از قاره ديرينه گندوانا بوده‌اند. در طول بيست سال خير، پيشرفت‌هاي زيادي در مطالعات فسيل‌‌شناسي اردويسين البرز و جنوب كپه‌داغ حاصل شده است. دستاورد اين مطالعات ايجاد تقسيمات دقيق بر پايه تريلوبيت‌ها و كنودونت‌ها و تطابق توالي‌هاي رسوبي اردويسين زيرين تا مياني اين منطقه بوده است. پالينومورف‌ها و به ويژه كيتينوزوآن‌ها براي تعيين سن زيست‌چينه‌اي و تطابق نهشته‌هاي اردويسين بالايي كاربردي و مفيد بوده‌اند و مطالعه آنها روشنگر سن و منشا مجموعه دگرگوني شيست‌هاي گرگان بوده است. حيات دريايي متنوع اردويسين شمال ايران به غير از تريلوبيت‌ها و كنودونت‌ها شامل گراپتوليت‌ها، بازوپايان، دوكفه‌اي‌ها، شكم‌پايان، سرپايان، استراكودها و خارپوستان است. مطالعه آنها نشانگر ساختار پيچيده اجتماع كف‌زي آن زمان است كه فهم بهتري از تغييرات محيطي، ارتباطات زيست جغرافيايي با مناطق ديگر و معبرهاي مهاجرت موجودات ايجاد نموده است. بر اين اساس مشخص شده است كه در طول اردويسين، البرز و كپه‌داغ در عرض‌هاي متوسط جغرافيايي قرار داشته‌اند. شواهد فسيلي اردويسين بدست آمده، قرابت نزديك زيست جغرافيايي با غرب مديترانه‌اي پري-گندوانا را نشان مي‌دهند و همچنين الگوهاي پيچيده رفت و برگشت فوناها را آشكار مي‌سازند. به ويژه قرابت نزديك فوناهاي كف‌زي البرز و كپه‌داغ با جنوب چين در طول زمان اردويسين زيرين تا مياني كاملا مشهود است، اما دوره‌هايي از گسترش اجتماعات فوناي سردزي نزديك به ساحل (براي مثال اجتماعات Protambonites، Thysanotos−Leptembolon و Neseuretus) با فروافتادن سطح آب دريا نيز ديده مي‌شود. حضور فوناي كف‌زي كم تنوع با بازوپاياني مانند Hindella و تريلوبيت Vietnamia در كپه‌داغ و شرق ايران مركزي شواهدي بر وجود اقليم سردتر در زمان كاتين است. مجموعه‌هاي كريپتواسپور و اسپورهاي تري‌لت موجود در نهشته‌اي كم‌عمق دريايي هيرنانتين كپه‌داغ گوياي انتشار گياهان خشكي بر روي سرزمين‌هاي مجاور است.