احياي بافت هاي كهن و فرسوده شهري، احياي فرهنگ و تاريخ شهرهاي ايراني

Revival of old and dilapidated urban textures, revival of culture and history of Iranian cities.

شهر، امروزه به عنوان يكي از عظيم ترين دستاوردهاي فرهنگ و تمدن و يكي از فرگيرترين پديده هاي اجتماعي عصر حاضر مطرح است.(حساميان و همكاران،1376: 3). كيفيت هاي محيطي از مهم ترين موضوعات مدنظر در طرح هاي توسعه شهري و مهم تر از آن، پروژه هاي نوسازي بافت هاي فرسوده شهر مي باشد. فرسودگي از مهم ترين مسايل در فضاي شهرهاست كه سبب عدم تعادل، بي سازماني و بي قوارگي شهرها مي شود. فرسودگي عاملي است كه به زدودن خاطرات جمعي، افول حيات شهري و روزمرگي حيات شهري كمك مي كند. اين عامل با كاهش عمر اثر و با شتاب كم و بيش تند، به سمت نقطه پاياني خود حركت مي كند. وجود بافت و بنا هاي با ارزش فرهنگي و تاريخي اين مرز و بوم و سابقه تمدن شهرسازي و معماري در ايران، ميراث گران بهايي است كه حفظ و مرمت و احياي آن ها به ارزش هاي تاريخي و تمدن بشريت و به غرور ملي و فرهنگ و افتخارات به عنوان پشتوانه بزرگ علمي كشور، هويت مي بخشد. مراكز شهرها با ويژگي هاي تاريخي و بناهاي سنتي، ارزشمندترين آثار به جاي مانده از ادوار گذشته و هويت اجتماعي، فرهنگي هر شهر و كشوري محسوب مي شوند. (حبيبي، پوراحمد، مشكيني،1386: 164). مقاله حاضر به روش توصيفي- كتابخانه اي و گردآوري منابع دسته اول از كتب و مجلات معتبر تهيه شده است و نشان مي دهد كه عليرغم وجود برنامه هاي متنوع و طرح هاي سامان دهي بافت هاي فرسوده شهري در كشور، اما براي احياي اين بافت ها، اهتمام كافي صورت نگرفته است. در صورت بي توجهي بيش از پيش مسيولين مربوطه به بافت هاي ارزش مند شهرها، در مسير نابودي كامل قرار خواهند گرفت و اين يعني تيشه به ريشه ي هويت و فرهنگ و تاريخ شهرهاي ايران كه خود زماني الگوي شهرسازي و معماري شهرهاي كشورهاي مسمان نشين بودند. حفاظت از اين گونه ارزش هاي سنتي و تاريخي در چهارچوب مرمت، احيا، باززنده سازي و نيز حفظ اصالت معماري و شهرسازي، به معناي حفاظت از فرهنگ جامعه است. بنابراين رويكرد و هدف اصلي مقاله، حفظ و احيا ساختار فرهنگي، تاريخي و معماري در شهرهاي كشور است، شهرهايي كه داراي بافت هاي سنتي، كهن، ارزش مند اما در حال فرسودگي و فراموشي اند. شهرهاي ايران در طول دوره هاي تاريخي، با تكيه بر هنر، خلاقيت و ابتكارات ملي و حفظ و نمايش اصالت ايراني به صورت درون زا، به رشد و بالندگي و تكامل رسيده بودند كه متأسفانه در طول چند دهه اخير به كلي دگرگون شدند و خصوصيات كالبدي، ارزش هاي فرهنگي، ويژگي هاي اجتماعي، هنري و تاريخي خود را از دست دادند. با پذيرش سبك مدرن و تبعيت از الگوهاي غربي در دهه 1300 خورشيدي، تغييرات جديدتري در اين راستا آغاز گرديد. شهرهاي ايران در آن سال ها با تقليد از غرب و دنياي سرمايه داري، الگوهاي برون زا را پذيرفتند و بافت قديمي خود را از هم گسيخته ديدند و در پي آن مشكلات عديده اي مانند تراكم جمعيت، انواع آلودگي، حاشيه نشيني در شهرهاي بزرگ كشور به ويژه تهران، پديدار گشت. حتي تهيه طرح هاي جامع شهري به خاطر پيروي از شيوه هاي غربي و به خاطر آن كه اين طرح ها با برنامه ريزي در سطوح ملي، منطقه اي، شهري و محلي كشورمان همخواني نداشت، نتوانستند نتايج مفيد و مثمرثمري داشته باشند. اقدامات و برنامه هاي شهرسازي كشور، بدون هيچ توجهي موجبات نابودي ارزش هاي سنتي و يادگاران فرهنگ اصيل ايراني در شهرهاي كشورمان را فراهم آورد. طرح هاي بهسازي و نوسازي بافت هاي كهن ايران تا دهه هفتاد، بيش تر در چهارچوب طرح هاي جامع و تفصيلي صورت مي گرفت اما در 30 سال اخير به شكل طرح هاي باززنده سازي، طراحي، سامان دهي، نوسازي و غيره توسط سازمان هاي مختلف صورت گرفته است كه هنوز هيچ كدام از اين طرح ها به اهداف خود دست نيافته اند. (حبيبي، پوراحمد و مشكيني، 1386: 222 و 223)