تأثير شاهنامه بر مخالفان ملي‌گرايي در هويت سازي(مطالعۀ موردي: همايون‌نامه عبدالرزاق دنبلي)

هويت ملي يكي از جنبه‌هاي هويت در ارتباط فرد با محيط اجتماعي است كه به خود ارجاعي فرد در جامعه منجر مي‌شود و نظم اجتماعي معيني را براي جهان اجتماعي او فراهم مي‌كند. هويت ملي اساس تعلق و همبستگي با جامعه و فرهنگ است و از اين نظر اهميت بيشتري نسبت به ديگر انواع طبقه‌بندي فرد در طبقات اجتماعي گوناگون از قبيل قوميت، جنسيت، مذهب و مشاغل دارد. همايون‌نامه يكي از مهم‌ترين مختارنامه‌هاي منظوم در گونۀ حماسۀ ديني متعلق به عبدالرزاق دنبلي (عبدالرزاق بيگ دنبلي خوئي يا مفتون دنبلي) ‌است. عبدالرزاق دنبلي شاعر، مورخ و نويسندۀ دربار فتحعلي شاه قاجار در جرگۀ منتقدان موضوعيت شاهنامۀ فردوسي است. او در حالي از نشانگان هويت ملي شاهنامه فردوسي در همايون‌نامه بهره مي‌گيرد كه شخصيت‌هاي ملي را در ديباچۀ اثرش «مشتي مجوس» معرفي مي‌كند. مطالعۀ موردي اين اثر دنبلي با شيوۀ توصيفي-تحليلي مشخص كرد كه عناصر هويت ملي مانند: شخصيت‌هاي ملي، آداب‌ورسوم، مفاهيم ملي و زبان، مستقيم يا غيرمستقيم به شاهنامه رجوع دارد. به‌كارگيري عناصر هويت‌ساز ملي برگرفته از شاهنامه در همايون‌نامه نشان مي‌دهد كه حتي منتقدان فردوسي ناگزير به ارجاع به هويت ملي برگرفته از شاهنامه هستند و با وجود غلبۀ گفتمان ديني ملي ستيز به آن نياز دارند. نتايج بررسي علل به‌كارگيري نشانگان هويت ملي، تلاش در راستاي قابليت قبول، ايفاي نقش حماسي و بازيابي طرحواره‌ها براي جايگزيني عناصر هويت مذهبي است كه به نفع تقويت ناخواستۀ عناصر هويت ملي و احياي ناشي از اجتناب انجاميده است.