تأمّلي بر حديث «مَن عَرَف نفسَهُ فقَد عَرَفَ ربَّهُ» از ديدگاه ابوالفضل بيهقي

معرفت نفس و پيوند آن با معرفت خداوند از اصليترين مباحث در حوزۀ عرفان و فرهنگ اسلامي بوده است و اهل معرفت و عالمان ديني هر يك به تلازم اين دو معرفت و روشهاي شناخت نفس اشاره نمودهاند. در پژوهش حاضر برآنيم تا با روشي تحليلي- توصيفي چگونگي معرفت نفس را بر اساس حديث ««مَن عَرَف نفسَهُ فقَد عَرَفَ ربَّهُ»، از منظر ابوالفضل بيهقي، مورّخ و نويسندۀ ايراني دربار غزنويان، مورد بررسي قرار دهيم. اين حديث در يكي از فصول تاريخ بيهقي (جلد اوّل) مذكور است. هدف از اين پژوهش، بيان ديدگاههاي مورّخي درباري است كه ميكوشد راههاي شناخت نفس (خودشناسي) را با جهانبيني خاصّ خود براي مخاطبان بيان كند. نتايج حاصل از تحقيق آن است كه بيهقي آغاز معرفت نفس را در آن ميداند كه انسان نسبت به عجز و ناتواني خويش در برابر قدرت خالق اعتقاد كامل پيدا كند. سپس با شناخت قواي باطني خويش سعي در ايجاد تعادل بين آنها نمايد. همواره خرد و تعقّل را پيشروي خويش بدارد. در معالجۀ روح و روان خويش با عالمان ناصح مجالست كند و با عبرتآموزي از احوال گذشتگان و مطالعۀ تاريخ، خوب را از بد بشناسد.