نقد عنصرالمعالي از احوال خويشاوندش مسعود غزنوي

عنصر المعالي، پدر گيلانشاه و نويسندة قابوس نامه است. مادر گيلان شاه، دختر محمود غزنوي است و محمود، جدّ گيلانشاه و مسعود، خال وي است. عنصرالمعالي داستاني با پيرنگ نافرماني عمال و كارگزاران دولتي از غزنويان را در باب42 آيين پادشاهي نقل كرده و شدت عمل محمود را ستوده و مسعود غزنوي را «دلير و شجاع اما بي بهره از طريق مُلك» دانسته و دليلش را «معاشرت با كنيزكان و نافرماني لشكر و عمال سلطنتي» از مسعود معرفي كرده است. اين مقايسه نشان مي دهد كه بيهقي با بياني پوشيده همان دقايق دريافتة عنصرالمعالي را بازگوكرده و داستان خيشخانة مسعود، غلامان سرايي و نوشتگين را نشان زنبارگي و غلامبارگي او قرار داده و نافرماني حسنك، علي قريب، آلتونتاش، بوري تگين و آزردگي بونصرمشكان در اموال صلتي بر نافرماني لشكر و عمّال سلطنتي دلالت داده است. اين دو اثر يكديگر را تأييد مي كنند و نشان مي-دهند كه چرا مسعود با وجود بي باكي كه لازمة حكومت استيلا است تنها توانسته كمتر از يك سوم حكومت محمود، حكمراني بكند. واژه هاي كليدي: