آينده پژوهي شهر هوشمند در كلان‌شهر تبريز: رويكرد سناريونويسي

شهرنشيني فزاينده، افزايش روزافزون جمعيت و مشكلات عظيم اجتماعي، اقتصادي و زيست محيطي حاصل از آنها، به همراه رشد و گسترش فناوري اطلاعات و ارتباطات - به عنوان عمده ترين محور تحول و توسعه در جهان - شاخصه اصلي قرن 21 در سطح جهاني است، كه تنها از طريق يك رويكرد سيستماتيك قابل حل است. در اين راستا برنامه ريزان شهري در سراسر جهان مي كوشند تا مدل هايي را براي توسعه شهرهاي قرن 21 و مقابله با چالش هاي كنوني آنها ارائه دهند كه توسعه شهر هوشمند يكي از اين مفاهيم جديد است. تركيب فناوري اطلاعات و ارتباطات با برنامه ريزي شهري كه تئوري شهر هوشمند را مطرح مي كند، شكل جديدي از توسعه زندگي را نمايان كرده و به عنوان يك رويكرد مؤثر براي رسيدن به مديريت بهتر شهري مي باشد. در اين پژوهش كه به لحاظ هدف از نوع تحقيقات كاربردي و به لحاظ ماهيت بر اساس روش هاي جديد علم آينده پژوهي، توصيفي -تحليلي از نوع اكتشافي است و با استفاده از تركيبي از مدل هاي كمي و كيفي انجام گرفته است ابتدا از طريق پرسش‌نامه و اطلاعات و آمار موجود در سالنامه هاي آماري و در محيط برنامه نويسي پايتون به مطالعه و بررسي وضع موجود كلان‌شهر تبريز بر اساس ابعاد مورد مطالعه شهر هوشمند پرداخته شده تا بتوان به درك درستي از وضعيت شاخص هاي شهر هوشمند در كلان‌شهر تبريز رسيد. در گام دوم كه مرتبط با آينده پژوهي در اين كلان‌شهر مي-باشد به منظور فراهم سازي زمينه براي بهبود هر يك از شاخص ها؛ به شناسايي عوامل كليدي و نيروهاي پيشران با استفاده از نرم افزار ميك مك پرداخته شد و در آخر با كمك تصويرسازي از سناريوهاي پيشروي كلان‌شهر تبريز در محيط نرم افزار سناريوويزارد زمينه لازم براي توجيه مديران و سياستگذاران شهري در جهت تحقق رويكرد شهر هوشمند ايجاد شد. قلمرو اين مطالعه كلان‌شهر تبريز و جامعه آماري در اين پژوهش تعداد 27 نفر از متخصصان، صاحب نظران و تصميم گيران حوزه شهري مي باشد كه به روش دلفي تعيين شده است. نتايج حاصل از يافته ها نشان مي دهد كه شهر هوشمند با 74 شاخص و 31 معيار در شش بعد مردم هوشمند، اقتصاد هوشمند، محيط زيست هوشمند، زندگي هوشمند، دولت هوشمند و جابه‌جايي هوشمند معرفي مي شود و ميزان هوشمندي در اين شهر در مقياس كلان امتيازي معادل 166/0 از يك واحد است. همچنين بررسي وضعيت ابعاد شش گانه نشان مي دهد كه بعد محيط زيست و اقتصاد هوشمند با امتياز 26/0 و 2/0 از واحد، بالاترين امتياز را در ميان ساير ابعاد به خود اختصاص داده اند، اين در حالي است كه حكمروايي (دولت) و زندگي هوشمند به ترتيب با 116/0 و 126/0 از كمترين امتياز برخوردارند. در مرحله بعد در زمينه شناسايي عوامل اصلي و پيشران هاي كليدي در آينده شهر هوشمند در كلان‌شهر تبريز تعداد 55 شاخص بر اساس نظرات خبرگان براي اين شهر بومي سازي و با كمك نرم-افزار ميك مك تجزيه و تحليل شدند. نتايج در اين زمينه بيانگر استخراج 16 عامل كليدي (شامل 10 متغير اقتصاد هوشمند، 4 متغير جابه‌جايي (تحرك) هوشمند و 2 متغير مردم هوشمند) مرتبط با هوشمندسازي شهر با استفاده از ماتريس اثرات متقاطع است. در مرحله آخر يعني مرحله سناريوپردازي 61 وضعيت مختلف براي 16 عامل كليدي معرفي شد و 21 سناريو با سازگاري بالا و باوركردني مورد شناسايي قرار گرفت كه از ميان آنها 4 سناريو با امتياز بالا و احتمال وقوع بيشتر در شرايط پيشروي كلان‌شهر تبريز متصور است. از ميان سناريوها يك سناريو وضعيت بسيار اميدواركننده و مطلوب (گنج اقتصادي)، يك سناريو شرايط بينابين اما با احتمال وقوع بالا (بهترين سناريوي محتمل) و دو سناريو با شرايط بحراني (خرابات) پيشروي شهر قرار دارند. همچنين سناريوي گنج اقتصادي سناريوي مطلوب در اين شهر است و كلان‌شهر تبريز، پتانسيل لازم براي هوشمند شدن در بعد اقتصادي را دارد.