تحليل گفتمان انتقادي نامه‌هاي امام حسن (ع) و معاويه در ماجراي خلافت مسلمين بر اساس مربع ايدئولوژيك ون دايك

تحليل گفتمان انتقادي يكي از رويكرد هاي تحليل گفتمان است كه پرده از لايه‌هاي پنهان ايدئولوژي‌ و جهان بيني گفته پرداز بر مي‌دارد. از جمله نظريه پردازان اين حوزه، تئون ون دايك است كه تأكيد بر تجلي ايدئولوژي در ساختار صوري زبان دارد و بر اين اساس نظريه مربع ايدئولوژيك را مطرح نموده است. در اين الگوي تحليلي قطب بندي‌هاي موجود در جوامع نمايان و توجيه مي‌شوند. مكاتبه امام حسن(ع) و معاويه تجلي دو قطب متقابل و يا دو ايدئولوژي متقابل است. در اين جستار نگارندگان با روش توصيفي -تحليلي بر آنند تا نامه‌هايي را كه در ماجراي خلافت مسلمين ميان اين دو شخصيت در جريان بوده است طبق الگوي ون دايك مورد تحليل و بررسي قرار دهند و ضمن كشف چگونگي بازنمود ايدئولوژي در متن نامه، قابليت اين نظريه را در تحليل متون اسلامي راستي آزمايي نمايند. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه صورت‌هاي مختلف زباني گفتمان امام حسن (ع) در جهت شخصيت شناسي معاويه و در مقابل ابراز شايستگي‌هاي اهل بيت پيامبر، موفق عمل كرده است. تراكم جملات اسميه در موضع بيان حقيقت، تقديم خبر بر مبتدا، به كارگيري ادوات تأكيدي و نيز كاربست وجوه بلاغي زبان مانند استعاره، تشبيه و... به موفقيت گفتمان امام حسن (ع) در مقابل معاويه موفق بوده‌است.