بررسي رِحله هاي علمي در تمدن اسلامي؛ بررسي موردي شهرهاي بلخ و اصفهان

يكي از مهمترين مباحث در شناخت و عوامل پيشرفت در هر جامعه‌اي، بررسي جايگاه علمي و آموزشي آن جامعه مي‌باشد. تعداد علما و دانشمندان، مراكز علمي و آموزشي، رِحله‌ها يا همان سفرهاي علمي و سياست حاكمان هر عصر نسبت به وضعيت علمي و آموزشي، از مهم‌ترين موضوعات مورد توجه پژوهشگران تاريخِ فرهنگ و تمدن است. از سوي ديگر، هنگامي كه اين‌گونه بررسي‌ها به صورت تطبيقي و مقايسه‌اي انجام گيرند، چشم انداز روشن‌تري از وضعيت علمي و آموزشي هر سرزمين به دست مي‌دهند. موضوع رحله‌ها يا همان سفرهاي علمي يكي از مهم ترين اهداف و مباحث آموزشي در قرون سوم تا پنجم هجري در سرزمين هاي اسلامي بوده است. از ميان مناطق مختلف ايران خراسان و عراق عجم دو منطقه بسيار مهم در اين زمينه‌ها بودند كه دامنه تاثير گذاري آنها حتي به ساير سرزمين هاي اسلامي نيز ميرسيد. در اين پژوهش براي تمركز بيشتر براي بررسي سفرهاي علمي،دو شهر بلخ و اصفهان نماد نماطق مذكور، مورد توجه قرار گرفته اند. اين بررسي به شيوه توصيفي- آماري با تكيه بر منابع تاريخي به تحليل سفرهاي علمي در اين دو شهر در قرون سوم تا هفتم هجري مي‌پردازد. دليل اين سفرهاي علمي به سرزمين‌هاي ديگر را در سه عامل مساجد، مدارس و كتابخانه‌ها به عنوان پايگاه هاي علمي و امكانات موجود در اين مراكز آموزشي مي‌توان برشمرد.