ايضاح بعد از ابهام در غزليات حافظ

يكي از موارد اطناب در كلام حافظ، ايضاح بعد از ابهام است. تنها در تعداد كمي (حدود بيست بيت) از ابيات او ايضاح بعد از ابهام به كار رفته است. حافظ در همين تعداد ابيات اندك هم در استفاده از اين صنعت، نوآوري هايي داشته است. در تعاريف منتقدين از اين صنعت، امر مبهم، مسنداليه محذوفي است كه براي ايضاح و توضيح آن مسنداليه به دنبال آن مي آيد؛ و يا امر مبهم عدد است كه جمله‌اي به دنبال آن مي آيد و آن را تفسير مي كند؛ اما امر مبهم در ابيات حافظ به جز اين موارد، مي تواند اسم مبهم و يا ذهنيي باشد كه در مصراع نخست مي آيد و در مصراع دوم شرح و ايضاح آن آورده مي‌شود و يا اينكه از تركيب اضافي يا وصفي دو مفهوم، امري مبهم آفريده شودو گاه معناي امر مبهم در مصراع نخست، متفاوت و يا متضاد توضيح آن در مصراع دوم است. در حقيقت مفهوم نخست امر آشكاري است كه بعد از توضيح متفاوت با معناي متعارف آن، هاله‌اي از ابهام مي پذيرد و تبديل به يك نماد و يا امر مبهم ميشود و از معناي متعارفش به كلي دور مي‌شود.