استعاره و گسست تاريخي: بررسي دگرديسي سازوكار اِعمال قدرت در شازده احتجاب

شازده احتجاب رماني است مدرن كه بر مبناي فن جريال سيال ذهن نوشته شده است با استفاده از اين روش، گلشيري سعي كرده است با كنار هم قرار دادن خرده‌روايت‌هاي متعدد از دوران قاجار، ذهنيت افراد چهار نسل از خاندان قجري احتجاب را براي خواننده تصويرپردازي كند. اين خرده‌روايت‌ها بدون اينكه از روش تاريخ‌نگاري با روايت خطي پيروي كنند، در يكديگر فرو مي‌روند و كليت رمان را شكل مي‌دهند. يكي از درونمايه‌هايي كه در اين شيوۀ روايت‌پردازي از تاريخچۀ اين خاندان برجسته مي‌شود خودكامي و ظلم آنها است. اين درونمايه نيز با تغيير شكل از نسلي به نسل ديگر همچنان در ذهنيت افراد اين خاندان باقي مي‌ماند. اين دگرديسي در شكل خودكامگي با استفاده از ديدگاه‌هاي فوكو دربارۀ تغيير شكل در سازوكارهاي اِعمال قدرت از عصر كلاسيك تا دوران مدرن قابل بررسي است. همچنين، متن شازده احتجاب بر مبناي محورهاي هم‌نشيني و جانشيني و قطب‌هاي استعاره و مجاز در انديشۀ رومن ياكوبسن پيش از اين مورد تحليل قرار گرفته است. بر اين اساس، دگرديسي مطرح‌شده در سازوكار اعمال قدرت با ديگر دگرديسي‌هايي كه بر مبناي مجاز و استعاره در اين رمان شكل گرفته‌اند هماهنگي دارد. به همين دليل، در اين مقاله سعي مي‌شود با تطبيق انديشه‌هاي فوكو و روش زبانشناختي ياكوبسن دگرديسي انجام‌گرفته در سازوكارهاي اِعمال قدرت در اين رمان صورت‌بندي شود.