زيبايي‌شناسي در آثار سهروردي، مطالعه موردي مونس‌العشاق و عقل سرخ بر پايه فرماليسم

متون صوفيانه از جمله متوني هستند كه با بيان خاص عرفاني، انسان را با عوالم روحاني و غير مادي آشنا مي‌سازند. رساله هاي فارسي سهروردي از جمله اين متون اند كه نگارنده با كاربرد زباني رمزي و تمثيلي در اين آثار، امكان ارتباط مخاطب را با اين عوالم به شكلي ملموس و عيني فراهم ساخته است. ازين رو بررسي كيفيت زباني اين رساله ها به منظور آشنا شدن با عناصر مؤثر در زيبايي و به تبع آن رسانگي بيشتر و تأثير بر مخاطب ضروري مينمايد. سؤال اساسي اين است كه كاربرد چه عناصر زيبايي شناسي در اين رسالهها سبب شده تا محتواي آنها به طور ويژه مورد توجه و اقبال مخاطبان قرار گيرد. هدف اين مقاله پرداختن به اين عناصر زيبايي‌شناسي در رساله هاي «مونس‌العشاق» و «عقل سرخ» بر پايه نظريه فرماليسم است. بر اين اساس به روش توصيفي- تحليلي ابتدا به موضوع زيبايي و نظرات كساني كه در اين باره بحث كرده‌ و همچنين به تبيين نظريه فرماليسم، پرداخته شده و سپس با خوانش آثار، عناصر بلاغي و زيبايي‌شناسي مطابق با مفاهيم اصلي اين نظريه در آن‌ها شناسايي شده است. نتايج نشان مي دهد كه سهروردي به منظور بيان تجربيات عرفاني خويش كه در فضايي كاملاً انتزاعي مي گنجند، به تمثيل هاي رمزي روي آورده است. كاربرد نمادها (شخصي و اساطيري)، زبان استعاري، تشبيه، سجع، پارادوكس و جمع و تقسيم سبب ايجاد ابهام، موسيقي دروني، جلوگيري از اطناب و تكرارهاي ملال آور شده است. همچنين استفاده از شعر در خلال نثر، متن ها را (به ويژه مونس‌العشاق) دلنشين تر ساخته است. مجموع اين عوامل و به خصوص زبان رمزي و استعاري سهروردي بر زيبايي رساله هاي عرفاني اش افزوده است.