بررسي چهارگانه‌هاي عرفاني تخليه، تحليه، تجليه و فنا در آثار منظوم عطار

ادبيات عرفاني جزئي از ميراث منظوم و منثور ادبي است كه با رمز و رازهاي بسياري همراه مي‌باشد. درك اين رمز و رازها، اصطلاحات و مفاهيمي كه در اين آثار مطرح مي‌شوند به دليل آميخته شدن با نمادها و تمثيل‌هاي خاص، هيچگاه به سادگي امكان پذير نبوده است. ادبيات عرفاني در عين سادگي باعث خطور سوالات عميقي در ذهن خواننده مي‌شود كه پاسخ دقيق به آنها، نيازمند درك درست ديدگاه‌هاي عرفاني و مذهبي مؤلفانشان مي‌باشد. پژوهش حاضر به شيوۀ توصيفي– تحليلي و روش كتابخانه‌اي، چگونگي ديد و دريافت عطار از حق تعالي و تلاش وكوشش سالك براي درك اتصال به مبداء وجود و مقدمات قرب به حق را در آثار منظوم شاعر، مورد بررسي قرار مي‌دهد و به بيان نمود اصطلاحات عرفاني« تخلي، تحلي، تجلي و فنا» در اين آثار مي‌پردازد. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان مي‌دهد كه عطار در آثار منظوم خود، بسياري از ديدگاه‌هاي اعتقادي و ديني خويش را با ذوق عارفانه آميخته اسـت. او عقيده دارد كه از مهم‌ترين رياضت‌ها براي اهل سلوك، تخليه است؛ صفات ناپسندي كه تا سالك آن‌ها را از خود دور ننمايد، نتواند كسب فضايل كند. سالك بعد از تخليه، بايد خود را با فضايل اخلاقي تحليه كند؛ آراسته شدن به زيور صبر و ذكر و مزين گشتن به صفات رحمان و رحيم؛ بعد از مرحلة تحليه، تجليه است. عطار مي‌گويد هدف از آفرينش جهان، تجلّي بوده است. خداوند در هر موجودي به حسب مرتبه و قابليتش، تجلّي مي‌كند و متجلي له، توان توصيف و سخن گفتن از آن حالت را ندارد. مقصد نهايي انديشه عطار، دستيابي به حقيقت و فنا شدن در ذات حضرت حق است؛ كه در نتيجة اسـتغراق در انوار پرجلال پروردگار حاصل‌ مي‌شود.