ولايت، وجه افتراق تشيع و تصوف

«ولايت» از آموزه‌هاي محوري و شاخصِ شيعه به‌حساب مي‌آيد كه البته، با تفسير و تلقي متفاوتي در منظومۀ فكري اهل تصوف نيز نمود و بروز يافته است. ازآن‌جاكه «ولايت» هم از اركان اساسي عقايد شيعه و هم از امهات آموزه‌هاي صوفيانه است، برخي «ولايت» را آموزۀ مشترك شيعه و اهل تصوف به‌شمار آورده و تصوف و تشيع را - به خطا - يك روح در دو كالبد انگاشته‌اند. در واقع، اهل تصوف، با وام‌گرفتن آموزه‌هايي چون «ولايت» از شيعه همواره تلاش كرده‌اند تا هرچه بيشتر خود را به شيعه نزديك ساخته و بدين واسطه مشروعيت و مقبوليت پيدا كنند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه تلقي صوفيه از مفهوم و معناي وليّ و ولايت، چندان هماهنگ و همسو با اعتقادات شيعي نيست؛ زيرا شيعيان، بنابر ادله عقلي و نقلي، وجود وليِّ معصومِ منصوص از جانب پروردگار كه جانشين رسول اللّه(صلي الله عليه و آله و سلم) باشد، را ضروري و مسلم مي‌انگارند و با استناد به روايات نبوي - برخلاف ادعاي متصوفه - معتقداند كه اين مقام مخصوص بندگان معصوم و مهذبي است كه در روايات بدان‌ها تصريح شده و تعداد ‌آن‌ها نيز مشخص شده است. درحالي‌كه صوفيه، ازآن‌جاكه براي مشايخ و اقطاب خود مقامي بالا و بي‌بديل در نظر مي‌گيرند، ايشان را شايسته تصدي مقام ولايت و در‌خور اطلاق نام «ولي» مي‌دانند و حتي گاه اعاظم و اقطاب صوفيه را برتر از انبيا نشانده و هم‌شأن مقام قدسي حضرت حق دانسته‌اند. در اين مقاله با نيم‌نگاهي به عوامل تأثيرپذيري تصوف از تشيع، پس از اشاره به معنا و مفهوم وليّ و ولايت و جايگاه آن در نگاه و نگرش شيعه و اهل تصوف، نقاط اختلاف تشيع و تصوف در باب ولايت بررسي و برجسته شده و آموزۀ مبنايي «ولايت» در منظومۀ تفكر شيعي، به‌عنوان نقطه افتراق اصلي تشيع و اهل تصوف معرفي شده است.