هياكل النور حكمت‌نامه‌اي به شيوه مشكوة الانوار

اگرچه شيخ اشراق، حكمت اشراقي را در قالب يك نظام فلسفي در كتاب حكمة الاشراق صورت‌بندي كرد، امّا ريشه و بنياد حكمت اشراق را علاوه بر حكمت خسرواني ايران باستان، منابع يوناني، حكمت سينوي، بايد در انديشه‌هاي غزالي مورد تفحص قرار داد. مهم‌ترين اثر غزالي كه به مباني حكمت اشراق به صراحت اشاره دارد، كتاب مشكوة الانوار است. مصحح محترم كتاب هياكل النور، در مقدمه وزيني كه نگاشته‌اند، كتاب هياكل النور را پاسخ سهروردي به انديشه‌هاي عقل‌ستيز غزالي مي‌داند، كه ضمن آن مباني حكمت اشراقي مطرح شده است. نگارنده ضمن موافقت با ايشان در اين كه اين كتاب دستورنامه حكمت اشراق است با اين نظر كه آراء غزالي خردستيز و انديشه‌سوز است، موافق نيستم. دليل اين مسئله اين است كه بررسي جامع انديشه‌هاي غزالي روشن مي‌كند انديشه‌هاي غزالي نه تنها خردستيز و انديشه‌سوز نيست بلكه گاهي در عقلانيت بر حكماي مشاء هم پيشي گرفته است. دليل ديگر اين كه اين احتمال وجود دارد كه كتاب مشكوة الانوار غزالي مبناي دستورنامه حكمت اشراق در نگارش هياكل النور باشد. هرچند سهروردي در هياكل النور هيچ اشاره‌اي به غزالي ندارد، امّا آموزه‌هاي اشراقي مشكوة الانوار را مي‌توان در هيكل چهارم هياكل النور يافت. ساختار و موضوع كتاب هياكل النور و مشكوة الانوار متفاوت است، اما مضامين اشراقي عميقي مانند بحث درباره نور، نورالانوار و شدت و ضعف در مراتب نور، به گونه اي عميق و نظام‌مند در هر دو اثر طرح شده است و بعيد به نظر مي‌رسد سهروردي با اين اثر مواجهه‌اي نداشته باشد. اهميت مباحث هستي‌شناسي مشكوة الانوار همين بس كه ملاصدرا در كتاب اسفار و تفسير قران كريم به صراحت نظريه وحدت و كثرت وجود يا تشكيك وجود را منسوب به غزالي مي‌داند. اين نظريه به صراحت در مشكوة الانوار و ديگر آثار غزالي وجود دارد.