تحليل و بررسي پارادوكس معراج بايزيد در ادبيات عرفاني

مسئلۀ معراج بایزید كه منبع الهامی براي تجربه عرفانی عارفان گردیده است در بسیاري از متون نظم و نثر عرفانی با تحلیل و اختلافات قابل توجهی بدان پرداخته شده است. نویسندگان و شارحان متون عرفانی از قرن سوم به بعد این موضوع را مورد تحقیق و بررسی قرار داده اند كه آیا بایزید چنین عروجی را انجام داده است یا نه؟ و اگر در واقع چنین عروجی صورت گرفته است، معراجی روحانی بوده است یا جسمانی؟ با بررسی بر روي آثار اندكی كه بطورجدي به موضوع معراج پرداخته اند، قرائت هاي چندگانه اي مشاهده می شود كه سخن درباره معراج و شخصیت بایزید را دشوارمی كند. كه در بررسی این آثار سه نظریه اساسی مشاهده می شود.گروهی آن را گفتگوي دو ذات با هم می دانند و به سیر روحانی و قلبی در وصول به قرب الهی اشاره نموده اند. برخی آن را نوعی "عروج ساكن" می دانند و گروهی دیگر به رویا كه آن را سنت رایج عارفان می دانسته اند توجه نموده اند. نكاتی كه ما در این مقاله به توضیح و بررسی آن خواهیم پرداخت.