علم و ادراك از منظر ابن سينا و علامه طباطبايي (ره)

مسأله علم و ادراك اگر چه در فلسفه اسلامی تا زمان علامه طباطبایی به صورت مساله ای مستقل و عنوانی خاص مطرح نبوده اما فیلسوفان مسلمان در بسیاری از مباحث فلسفی به آن پرداخته اند. از آثار و نوشته های بسیاری از آنان چنین به دست می آید كه علم و ادراك از مقوله ای واحد است اما با مطالعه در برخی از آثار ابن سینا برداشت می شود كه آن دو مفهوم را متفاوت به كار گرفته است. ابن سینا از شناخت حسی به ادراك و گاه معرفت و از دستاورد و شناخت عقلی و فكری به علم تعبیر می كند و حس را سبب حصول ادراك )معرفت( و بدیهیات را سبب حصول علم می داند. علامه طباطبایی )ره( برخلاف ابن سینا، تمایز و تفاوتی بین علم و ادراك قائل نشده، بلكه معمولاً آن دو را مترادف بكار میبرد. از این رو وجوه اشتراك و افتراقی بین آراء این دو فیلسوف در باب علم و ادراك وجود دارد. از نظر هر دو فیلسوف منشأ معارف بشری ادراك جزئیات و صور حسی است و هر دوفیلسوف، ادراك كلیات را به واسطه حس دانسته اند. اما وجه افتراق ایشان، در انتزاع بدیهیات است. ابن سینا، پیدایش بدیهیات در ذهن انسان را منوط به اتصال عقل انسان به عقل فعال دانسته لكن علامه طباطبایی )ره( بدیهیات را مسبوق به ادراك حسی میداند و بحث معقولات ثانیه فلسفی را پیرامون این مطلب مطرح می كند. این نوشتار به تحلیل مساله علم و ادراك و تبیین نگاه ابن سینا و علامه طباطبایی )ره( پرداخته است.