مرزها و امنيت اجتماعي، چالشهاي فرا روي امنيت در مناطق مرزي و راهكارهاي اجرايي آن

نظر به شرایط خاص امنیتی مناطق مرزی كه مسیر عمده كالاهای قاچاق و مخصوصاً كالاهای ممنوعه می¬باشد¬ كه علاوه بر تأثیر منفی امنیتی بر استانهای مرزی، متأسفانه آثار تبعی نیز در سراسر كشور می¬گذارد. نگاهی گذرا به حوادث دهه¬های اخیر نشان می¬دهد كه نوار مرزی كشور از ویژگی¬های خاصی برخوردار بوده و همواره موجب شكل¬گیری چالش¬های جدی امنیتی بوده است. در یك تقسیم¬بندی ساده می¬توان چالش¬های امنیتی مناطق مرزی را به سه بخش جداگانه و در عین حال وابسته به هم یعنی «هویتی»، «ساختاری» و «سرایتی» تقسیم نمود. چالشهای امنیتی ناشی از مشكلات امنیتی به شكل مشخص به موضوعاتی چون بحران هویت، واگرایی قومی و شكاف اجتماعی می¬پردازد. در بحث چالشهای ساختاری موضوعاتی چون شرایط جغرافیایی، پراكنش جمعیتی و قومی قابل بحث بوده و در چالشهای سرایتی اغلب به موضوعاتی مرتبط با متغیرهای فرامرزی نظیر قاچاق، ترددغیر مجاز، اعمال جنایت كارانه پرداخته می¬شود. قاچاق كالا و سوخت، مشروبات الكلی، مواد مخدر، اسلحه و مهمات، درگیریهای متعدد نظامی با گروهكهای سیاسی برون مرزی و داخلی علیه حكومت مركزی، از شایعترین مواردی هستند كه بستر ناامنی را در این مناطق فراهم ساخته¬اند. امنيت شهرهاي مرزي و لزوم ايجاد و حفظ آن يكي از مهمترين مسائل هر كشور مي باشد. بدون ترديد داشتن مرزهاي كنترل شده و مناطق مرزي بدون تنش و بحران در برقراري امنيت و اعمال حاكميت دولت در هر كشور، نقش كليدي و هدايت كننده اي داشته و از سوء استفاده و دخالت دشمنان داخلي و خارجي مي كاهد و برنامه ريزي براي تأمين پايداري و پيشگيري از عدم تعادل آن امري اساسي و حياتي براي نظام جمهوري اسلامي ايران به نظر مي رسد. مناطق مرزي يكي از نقاط حساس كشور به شمار مي روند. شناخت تأثير عوامل اجتماعي، فرهنگي، سياسي و اقتصادي بر امنيت اين مناطق از اساسي ترين نكات در درك آسيب پذيري هاي امنيتي به منظور جلوگيري از هرگونه تنش و كنش هاي ضد امنيتي به شمار مي رود. در اين نوشتار سعي شده با توجه به وضعيت موجود مناطق مرزي با بررسي آسيب پذيري هاي امنيتي به بررسي علل و عوامل ناامني اين مناطق و چالش هاي فرا روي امنيت پرداخته شود. این مقاله بر این فرضیه استوار است كه در حال حاضر كنترل مرزهای سیاسی به ویژه در مناطق كمتر توسعه یافته حاشیه¬ای، صرفاً با بهره¬گیری از نیروی نظامی قابل دستیابی نیست و رویكرد توسعه- امنیتی و دیدگاه اقتصادی را مناسبتر می¬داند. این بررسی نشان می¬دهد كه ناامنی در این مناطق بیش از هر چیز منشأ اقتصادی دارد. به زعم نويسندگان مقاله، مهمترين چالش فرا روي امنيت در اين مناطق نارضايتي از فعاليت هاي اقتصادي مي باشد. اين عامل باعث افزايش بيكاري گرديده و در نتيجه باعث شده تعداد زيادي از مرزنشينان به منظور امرار معاش به قاچاق كالا روي آورند. مجموعه مسائل و مشكلات اقتصادي اين مناطق ضمن فراهم آوردن بستر ارتكاب جرم و ترددهاي غير مجاز به آن سوي مرز، تبعات سوء امنيتي را نيز به همراه داشته و برقراري نظم و امنيت و كنترل اين مناطق را با مشكلات و تهديداتي رو به رو نموده است. مرزنشینان بیش از سایر اقشار مردم در نقاط دیگر كشور از نظر اقتصادی آسیب پذیر می باشند. اگر به لحاظ مسائل اقتصادی مردم این مناطق دلگرم باشند، تاثیرات مخرب سیاسی و امنیتی هدایت شده و به طور چشمگیری كاهش می یابد. مسأله ديگر اينكه اگر به دنبال كاهش اقتصاد غير رسمي در مرزهاي كشور هستيم بايد شرايط معيشتي مردم آن مناطق را بهبود بخشيم زيرا اغلب مرزنشينان ناگزيرند به خاطر نيازهاي روزمره زندگي خود دست به قاچاق كالا بزنند. بنابر اين تا زماني كه نيازهاي زندگي بشر به خصوص در نواحي مرزي و محروم افراد را ناخواسته به سوي اين فعاليت‌ها سوق مي‌دهد، مي‌توان انتظار داشت كه در حوزه اقتصادي شاهد گسترش بيشتر اقتصاد سياه باشیم. ریشه عمده¬ای از مشكلاتی را كه در داخل كشور بروز می¬كند بایستی در مرزها جستجو نمود زیرا ورود و خروج هر گونه اشخاص و كالای قاچاق كه باعث اختلال در سیستمهای امنیتی می¬گردد، از مرزها انجام می¬گیرد و اگر كنترل مطلوبی در مرزها صورت نگیرد، نه تنها امنیت در مرز، بلكه در داخل كشور هم تأمین نخواهد شد. ایجاد بازارچه های مرزی توسط دولت در سالهای اخیر به عنوان ایجاد تمهیدی برای مرزنشینان تلقی می گردد و بسياري از نقاط مرزي كه تا آن موقع عمدتا به عنوان نقاط امنيتي تلقي مي شدند، از امتيازات ديگري برخوردار شدند كه يكي از آن ها ساماندهي مبادلات و معاملات رايج در اين مناطق بود. در این مقاله سعی گردیده كه موضوعاتی مرتبط با امنیت علی¬الاخصوص قاچاق كالا و نقش تغییرات سیاستهای اقتصادی در بروز آن مورد بررسی قرار گیرد. همچنین مقاله بر آن است كه راهبردها و راهكارهای تأمین امنیت مرزها را با رویكرد اقتصادی – سیاسی و با برقراری تعامل با مرزنشینان و حفظ و تقویت وفاداری آنان جهت افزایش عوامل همگرایی و كاهش واگرایی نسبت به صیانت از مرزها ی كشور را ارائه نماید